KISAH-KISAH BAHASA BANJAR HULU SUNGAI PART 3
1. LAGU BACAAN FATIHAH
KAYA PARIS BARANTAI
Pas wayah
musim katam di Banjar , banyak bubuhan Hulu Sungai tulakan mangangarun ka
wilayah Handil dua atawa ka Kabuwaw atawa ka Sungai Tabuk, sampai jua Ka Pal
Tujuh. Handil Manarap. Handil Jatuh wan lainnya. Nang pas tahun itu baik banar banihnya.
Raminya bubuhan pamuda sampai urang tuha tulakan,
sampai-sampai hawai kampung, Kabatulan jua di kampung kadada gawiyan, banih
huma kumarau atau huma manyala tahun sudah jua limbah tuntung batanjang. Jadi
kawa haja ditinggalakan bausaha
satatangah bulan labih. Jadi
pahadangan mangatam kawa haja ditinggalakan bausaha ka manakah.
Nang kada
susuwahan tulak, umpat tulak, apalagi nang rancak tulak, saban tahun kada
katinggalan. Tamasuk bubuhan Buntar si Isam, urang Batung Karasik, si Mahar wan Irin urang
Waringin. Nang batiga ini takumpul taimbai
tulak samutur. Wayah di mutur buhannya barunding, kamana jua pacang nang di
tuju, wan naik nu siapa. Manyurung ai
Irin ma ungkai pandir;
“ Kamana jua bubukan ikam ni
pacang tujuan ?”.
“ Kada ada ingatan pang aku
nah, dimana urang manyinggah kena kasitu aku naik “ jar Isam manyahuti.
“Aku adapang tujuan, ka
Sungai Tabuk ai kita, ka wadah H. Ijum, mamarina ku , kaya apa am”. Jar Mahar.
“ Nang liwar pamalar tu kah
Har ?” Batakun Irin.”Aku pang suwah jua naik nu sidin tu “.
“ I ih jar Mahar, di yapang
mun kada ada tujuan nang lain, Ikam pang kamana Rin “.Jar Mahar.
“Mun dintu, kita Ka Kabuwaw
haja, nu Uwaku Haji Asnau, Sidintu baikan haja pang, asal jangan talalu pamalar
tulang ha, “ Jar Irin
“Kaya apang tih pamalar
tulang, Rin ?” Jar Isam batakun.
“Bila sidin handang
balabang, di gani i balabang satumat, sabalum tulak bagawi, atawa bila malam
sidin bagumba, di gani i satutumat, iya am sudah. Baikan banar tu sidin, sampai
ka zakatnya di julungi sidin kena.” Irin manjalasakan.
“Mun dintu, aku umpat ikam
ja Rin ai, ikam pang Har kaya apa.? Manyahut Isam.
“Ayu ha, aku umpat jua,
barang ha saminggu barang, hanyar aku ka Sungai Tabuk, nu marina ku kena” Jar
Mahar.
Singkat
kisah, sampai buhannya nang batalu tadi ka Kabuwaw, langsung manuju karumah
Haji Asnau atau ngaran sabujurannya Haji Asnawi. Hari sudah kamarian,
baistirahat satumat lalu maninjau pahumaan nang pacang di katam, kada jauh pang
di padu rumah haja, kulilikan nang batiga di pinggir pahumaan, pahumaannya kada
ba galangan, jadi bahayau ai di licak bacaur liwau satangah landau, gagarumum
Isam, “ Uma baiknya-uma baik nya banih, lih,” sambai manjapai manguliming
tangkai banih pandak, atawa siam unus, tahulah banih nangapakah ngarannya
sampai ka lakatan gadur jar.
Parak
sanja hanyar bulikan, sampai ka rumah, mandian babarasih , untung tahun itu,
banyu kada ngalih. Tuntung mandian, basiap handak bamagrib.
Pas wayah
magrib, gasak Mamar Kamat, ......
Nah,
wayah handak bamula, batutunjulan maimami,.
“Nah Ikam
ja Sam ai jadi imam”. Ujar H.Asnau manyuruh Isam. Isam nin pinda Papakihan pang
jua, artinya bisa haja maimami. Bujur haja, sidin rancak jua maimami sumbahyang
di langgar buntar tu.
“Baiknya
nang ta apdal tu tuan rumah pang,” Jar Isam ba alasan.
“Kada,
baiknya ikam ja Sam ai, Ikam tabisa “
Jar H. Asnau cangkal manyuruh. Padahal sidin biasa haja jua maimami.
“Mun aku
jadi Imam, bubuhan pian kada tahan kaena”. Jar Isam ba alasan, sambil bapikir
supaya puhun/tuan rumah kada manyuruh lagi jadi imam.
“Ayuha
tahan haja, kaya apakah kena pokoknya kami tahani ai asal ikam jadi imam”. Jar,
Haji Asnau, mamaksa.
“Kada
tahan, ti pang buhan piyan jadi ma’mum”. Ujar Isam Ba alasan .
“Ayuha,
cuba akan dahulu, kaya apakah kami tahani ja .” jar Irin umpat manyahut.
Karana
lawas batutunjulan, tapaksa Mamar kamat ba asa.
Tuntung
kamat, maju Isam manjadi Imam, Isam ini sambil bapikir kaya apa supaya tuan
rumah kada lagi munyuruhnya jadi imam. Tuntung bausalla magrib, mambaca do’a
iftitah tuntung jua, lalu mambaca fatihah, Bismillahirrahmaanirrahiim,
alhamdulillahhirabbil ‘alamiiin .... dst. Sidin bawa akan mambacanya kaya lagu
Paris Barantai. ..... Kada sawat tuntung
Imam bambaca fatihah, kakalikik Irin tatawa, lalu sabarataan ma’mum tatawaan, kada tahan, karam sabarataan
ma’mum. Isam ni tarus haja sambahyangnya sampai tuntung, tatap sidin mambaca
patihah , wan mambaca ayat seperti lagu paris barantai tadi sampai tuntung.
Limbah salam. Gasak sidin maniwas lawan tuan rumah, sudah haja ku padahakan
buhan pian kada tahan bila aku jadi imam. Limbah itu tarus ai sidin bawirid
sampai tuntung badu’a.
Bubuhan
ma’mum maka am kada kawa lagi bamagrib, taganang tarus bacaan fatihah lagu
paris barantai itu. Hingganya takurihing saurangan.
Imbah
kajadian itu, kada lagi Haji Asnau manyuruh Isam jadi Imam.
Manang
Isam, padahal waktu jadi Imam di Langgar Buntar , sidin mambacanya. Nang kaya
urang jua.
Ada haja
akal supaya jangan jadi imam. Alasannnn .... mangana-ngana ha. Isam.. Isam.
Ini kisah
haja pang.. jangan diganang wan jangan di turuti... oky..
Walatung,
5 Maret 2016.
2.
RAKAMAN BINI BAMAMAI
Ungut-ungut Ujal mamikirakan bininya si aluh
Leha. Di mapa, kada kawa tasalah
sadikit, bamamai, maka bila pas wayah bamamai, kada mananca, kada tahu di
hadapan anak, atawa dihadapan mimtuha, atawa di padang orang banyak. Kada tahu
di supan.Bila di lawani bahimat lagi.
Napa nang ta ganang sambati tarus. Bapikir Ujal, handak di buang katiaya
sayang, anak sudah manalu ikung, halus-halus ha pulang. Mun tapisah siapa
maharagu anak, kasihan kalanciangan inya kaya anak piak kada ba uma. Sakuat
balaki babini jua kawa baulah rumah nang tabaik, usaha lancar haja. Artinya
urusan duit kada ngalih. Lawas jua Ujal bapikir maulak akal supaya bininya mau
apih pamamaian.
Timbul dalam pamikiran, ....
Ujal tulak ka pasar Barabai, manukar Tip
halus, wan kasit puwang gasan marakam.
Bahari tu kada kaya wayah ini, kawa
marakam wan HP.
Bulik di pasar. Kadada ai kajadian.
Dua hari limbah hitu, datang di hutan ,
Ujal, kalandungan bulik, mangsung masam buha bininya, dalam hatinya iya am
pacang bamamai pulang. Gasak Ujal naik ka rumah langsung ka jurung pajijipan
handak mandi, nah wayah itu bamula bininya bamamai, gasak Ujal masuk ka kamar
ma ambil Tip nang baisi kasit puwang sumalam. Dihidupinya parakam suara. Lalu
di andak ka bawah mija parak bininya
bamamai, kada tahu manahu bini bamamai tarus, kada tahu jua bininya mamaiannya
pacang di rakam, Ranai ha Ujal mandangarakan. Handak di sahuti batambah mamainya. Sudah
parak satangah jam, bininanya bamamai unum-unum nang kada kakaruan di mamai
akan, pahumaan nai lambat tuntung marincah. Kayu ia ba al ngalih bamasak, pokonya
macam-macam disambatinya..
“ Tuntunglah sudah pamandirannya “ jar
Ujal ba ucap. Dilihanya bininya pinda uyuh sudah bamamai.
Ranai nang bini, asa tapakalah kada di lawani
Ujal.
“Mun tuntung kaena umanya ai bamasak di
banyaki kamarian ni, aku handak basalamatan.” Jar Ujal.
Rupanya bininya bila limbah bamamai itu,
tanang ai kaya biasa ai. Nang kaya kada imbah bamamai manyanyarik. Hakun ai
pulang di susuruh Ujal.
Ujal bamalang manumbalih saikung hayam jagau,
gasak nang bini mamaruti i, mababahai, manyambali sampai mamasaki hayam jagau
nang di sumbalih tadi. Ujal jua mangawah, tiga litar baras. Cukup basaruan ba lilima ikung iya am.
Kamarian arinya, Ujal basaruan, nu
mintuhaan laki bini, wan i iparan dua ikung, tulak nu ka witan laki bini, wan
tiga ikung a adingan. Limbah magrib
datangan saruan.
“ Bah , baca akan du’a salamat . aku
handak manyalamat.” Ujar Ujal.
Tuntung manyalamat, lalu di surung makanan.
Baluman tuntung makanan.
“Nah, Sambil makanan , kita bahiburan ai
dahulu, aku ada nukar tip hanyar” Jar
Ujal. Lalu di ambilnya tip hanyar, di putarnya rakaman bininya ba mamai siang
tadi.
Sambil galagakan mananawa akan suara
kasit mamaiyan bininya. Sambil tarus makanan. Lalu basuara nang bini. “Nang
kada mintu di putar jua, aku kada rigi,kada katuju mandangari, laksi mati i abahnya
ai. “ Jar nang bini pinda habang muha manahan supan, di hadapan kuwitan wan
mintuha.
Di sahuti
nang laki, “ Sawat nang ampun suara
tu kada katuju, urang lain pulang am, labih kada ka tuju, tahulah
umanya.” Ranai am nang bini, kada sing suwaraan lagi hinip. Handak manyanyarik
katia di hadapan kuitan wan mintuha wan jua dangsanakan.
Limbah kajadian itu, kada wani lagi
bininya bamamai. Sabab waktu bailang nu kuitannya dipadahi uma bapanya jua,
pada kada baik urang pamamaian itu, lakas tuha, jauh rajaki, rumah tangga jauh
dari malaikat rahmat jar sidin.
Nah
, aja haja akal supaya bini ampih pamamaian, iya kalo.... Apalagi wayah ini marakam kawa haja lawan HP. Ingatakan bibinian ai kada usah ba mamai,
manyanyarik tarus, lakas tuha .....
3. JANGAN NGALIH
MARUMPUT
Baisukan
itu rami banar di warung Harli , takumpulan bubuhannya nang katuju pandir
manyalaya, maniniwah, mangabuwau, pandir bacangkurah , macam macam pamandiran,
sampai ka Jakarta, Ka Arap, kisah bakabun, batukang sudahnya kisah bahuma ini.
“Ayu
pang Pindi, nangapa jua ubatnya, gasan barumput padang banih, supaya jangan
ngalih lagi marumput. Asa kada ta gugut, rumputnya mangalambu, “ Jar Kusai
manyulat pandir.
“Dimanang
tih pahumaannya, nang di Katiyau tukah, nang kada ada kalihatan banihnya
tukah?” Jar Pindi.
“
Inggih, marawan malihat kumpainya, asa kada gugut ti pang”. Sahut Kusai
manahapi.
“Bujuranlah
supaya jangan ngalih maharagu ?” Jar Pindi lagi.
“I
ih, padahakan ha ubatnya, kina kutukar, kada bagayaan kada”. Sahun Kusai.
“Ada
ai, supaya kada ngalih maharagu lagi, di samprut wan rundupkah atawa basmilang
kah, pukunya wan ubat kuning.” Jar Pindi manjalasakan.
Kada
lawas bulik Kusai ka rumah, gasak sidin tulak ka Kambat manukar ubat samprut,
sasuai lawan padahan Pindi tadi. Dalam hati sidin padahan Pindi tadi bujuran.
Nukar ai satangah litar, kira-kira cukup gasan talu tangki, gasan
manyamprut 3 burungan pahumaan.
Limbah
tanghari, pas banar harinya panas, pas sasuai handang manyamprut. Tulak ai
Kusai tadi ka Katiau mambawa samprutan, gasan manyamprut rumputan di
pahumaannya. Tuntung manyamprut, bulik sidin.
Lawas-lawas....
kurang labih saminggu hanyar di janguk pahumaan nang disamprut sidin . Sakali
manjanguk, takajut ... kanapa banihnya juwa taumpat kuning, mun rumputnya
bamula pang matian sudah sapalih, pukunya kuning sabuahan.
Esuk
kari, sidin ka warung Harli, handak
manamui Pindi, mamadahakan hasil samprutan padahannya.
“Nah,
pas banar, Pindi ai, napa banih nang ku samprut padahan ikam tu, matian saku”
jar Kusai.
“Pa, jar pian napa garang , supaya jangan ngalih
maharagu kalu”. Muha Pindi pinda pucat.
“I..
Ih pang, nyata ai mun mati wan banihnya
kada ngalih lagi maharagu lagi”. Jar Harli manangahi.
“Mun
da mintu aku tu tasalah, takun, wall ai. “ jar
Kusai, rasa tapakalah kada sakira, Cuma kada kawa sarik , mun saurang
jua tasalah takun. Saharusnya batakun wan urang ahli bahuma. Manakunakan nu
Harli nang kada sing humaan. Lawan juwa
sidin rancak jua mamakalah urang.
Limbah
itu jara sidin manakun sambil mawarung, baiknya batakun wan ahlinya. Kaya nu
PPL kah. Atawa urang nang mahir bahuma jua.
Bah.... Iya am. Karugian kalo, mun tasalah takun.
Mudahan
pangalaman tadi kada tabulik wan nang lain.
4.
BICA TABALIK KA SUNGAI
Pas banar malam ahad ngini , ada hiburan di
Kamaratih alias Misbar, garimis bubar,
bubuhan pangagarun, di Handil Jatuh pal Tujuh nang datang matan Batung Karasik,
yaitu, Kamsan, Tambrin, Samsi wan Badra.
Bubuhannya handak jua bahibur nuntun filim gratis, maklum bakas lapah siang
tadi mangatam banih. Ujar habar filimnya
Roma Irama nang bajudul, Bakalana.
Tambrin:´” Ayu, kita tulakan nuntunan ka Kamaratih
ada pamutaran filim Roma jar”.
Kamsan:”Kaya apa kita tulak?.”
Badra :” Tu, ada bica ampun rumah, cuba akan
mainjam, kaya apa am?”.
Tuan Rumah:” Ayu ha mainjami, asal ada haja nang
bisa mangayuhnya “.
Kamsan: “ Nah, ada ai , Samsi nih nang mahir
mambica ka Barabai”.
Ahirnya akur bubuhannya nang ba ampat tadi tulakan nuntun, ba bica, di buati
batiga, nang tukang kayuhnya Samsi. Nyaman ai, urang nang lihai jua mambica.
Garunuman di jalan, ahirnya sampai jua ka tujuan. Pas banar hanyar haja
filimnya bamula.
Kurang labih dua jam, pamutaran filimnya hanyar
tuntung. Sakitar jam satangah sawalas malam hanyar bubaran. Nang baampat tadi
bulikan jua.
Kamsan: “ Aku pang mancubaakan mambawa bicanya”.
Samsi : “ Paraya ah, aku aja gin, kalo tajungkang
kena.”
Kamsan: “ Cuba akan dahulu, kira-kira nyaman haja,
“
Ahirnya akur, Kamsan nang mangayuh bicanya tuju
bulikan. Banaran nyaman haja mangalunyur di tinjak bicanya di aspal. Raminya
buhannya garunuman babica. Kada karasaan sampai ka simpangan masuk gang Handil
Jatuh. Bagimit Kamsan mambilukakan bicanya.
Tapaksan ba apik. Dimapa mun jalannya babatu wan balubak –lubak, maka
jua lubaknya babanyu, bakas hujan siang tadi labat banar. Tadiyapa pas taranjah
lubak nang dalam, bicanya oleng, satangnya kalapasan, lalu .....
Burrrr ..... bicanya tabalik, salajur tacabur ka
sungai dipinggir jalan. Tadahulu
muharanya, cagat cuking bica takalibur, sabarataan panumpang wan supirnya
tacabur ka sungai, jimus barataan.
Umai kada mambiriyagih bamamai si Samsi. Hin .. jaku ti, aku haja.
Napa am. Tapaksa hinip Kamsan.
Untung bicanya kada rusak. Sampai karumah jimus barataan . Hinip
sabarataan caur kadinginan.
Lakas mandiyan. Lalu gasak guringan, kada banyak pandir. Harinya
Landung jua sudah.
..... Nah kaya apa am gawiyan di julung nu urang
nang bapiragah bisa, padahal kada bisa, tahu tu akibatnya,.... sabarataan jimus
kalo. ... Kada papa ini kesah bahari haja wal ai ...
Walatung, 6 Maret 2016.
5. UMA-UMA GANALNYA ALUH
Kamarian
itu, ada urang batatakunan, manakunakan si Aluh Bungas, rupanya nang datang
tadi handak badatang. Ujar umanya nang bangaran Diang Sarintai”. Maap haja pang
lah, mun aku kada wani, sabab ada haja abahnya, kena ai mamandirakan wan
abahnya. Mun Aluh ha kawa haja di atur.”
“ Wayah
apa garang abahnya datang.?” Jar Buhan nang badatang.
“Landung
ai, siding tadi tulak mangawat pintit, ka Handil Palajau.”
“E.. eh
kah, kada kawa di hadangi tu, mun damintu, kami bulikan ai dahulu, kaena limbah
tanghari Jumahat kami datang ai pulang, handak mamasti i wan marundingakan
kalanjutannya.”
“ E. .
eh, maap ai dahulu lah. “
Bulikan
bubuhan nang badatang tadi.
Kira-kira
pukul sambilan malam datang nang laki, si Utuh Banjur, mambawa kulihan iwak
pintit wan walut. Lalu mandi-mandi, limbahtu makan tarus baruku- ruku. Lalu
nang bini mamaraki.
“O..
abahnya. Tadi ada urang nang manakunakan aluh kita, kalihatannya pamandiran
urang tadi handak badatang. Aku kada wani mamutusi, jar ku, mahadang pian ai
dahulu.”
Takajut
Utuh Banjur, nang laki, “Ai... ganalkah sudah aluh kita tu umanya... ?.”
“E..eh,
abahnya ai , mun kada parcaya janguk ha tu di kalambu, sudah guring inya”.Jar
nang bini.
Gasak Utuh Banjur tulak ka
kamar nang anak , manyingkap ka kalambu Aluh Bungas.
“Uma...
uma ganalnya aluh... uma.. uma ganalnya
aluh... uma.. uma ganalnya aluh.” Utuh banjur takajut kada sakira. Mulai limbah
baranak, kada tahu parkambangan anak, aur tahu gawiyan ha, apalagi gawiyan
mambanjur tu, Kamarian pukulm dua tulak ka pangawatan, limbah isa hanyar bulik
karumah, anak sudah guring. Subuh pukul ampatan tulak manukui banjur nang di
pasang kamarian tadi, pupukul dalapan liwat hanyar datang , anak sudah tulak
sakulah. Kana pupukul sapuluh tulak
mancari umpan, kuduk atawa cacing , anak masih sakulah. Pukul dua liwat hanyar
datang, anak sudah tulak sakulah TK Qur’an. Pukul ampat tulak mangawat. Anak
balum bulik sakulah TK Qor”an. Limbah mamasang, malam hanyar datang , anak
sudah guringan. Jadi wajar kada tahu maharagu anak. Aur tahu gawiyan ha. Untung bini bisa manggaduh anak.
Sama haja
wan gawiyan supir parusahaan, tulak subuh bulik malam. Kada tahu parkambangan
anak. Bisa-bisa anak kada pinandu lawan kuwitannya.
Bausaha
tu kada usah talalu-lalu, dibagi-bagi ai waktu, ada waktu bausaha, ada waktu
gasan kaluarga, ada waktu baibadah, ada waktu manuntut ilmu, ada waktu santai,
wan ada waktu istirahat, wan ada waktu bamasyarakat.
Maaf
kisah di atas hanya sekedar kiyasan belaka, kada manyingung siapa-siapa.
Maka
bisa-bisalah ma atur waktu, dibagi-bagi ia kaya apa tu nang bagus.
Walatung,
6 Maret 2016.
6. KADA BA UDU
Kisah
ini terjadi wayah bamagrib, di suatu langgar, kada basambatan. Kena mangalihi.
Wayah
itu ma’mumnya batiga haja, pamuda badua, kai-kai saikung. Rupanya panangahan
sambahyang sihur babau kantut
manyalingit, kantut nang kada babungi.
Tuntung
sumbahyangan, tumbur ma’mun nang batiga.
“Pian
kah kai nang bakantut tadi?, Ujar pamuda nang di subalah kanan. Kabatulan kai
di panangahan.
“kada
ada , aku kada ada bakantut”. Jar kai.
“Ia
ai pian jua ai, aku kada ada marasa bakantut’ . Jar Pamuda nang di kiwa.
Karana di dasak budua
pamuda tadi, tapaksa kai mangku, bahwa sidin nang bakantut. Dasar sidin nang
bakantut tadi.
“Pa
batal kai ai sumbahyang nya, paksa piyan ba asa baudu, hanyar sumbahyang” Jar
Pamuda nang di kanan.
“E..
eh .. kai ai” Imam umpat mambujurakan.
“Dimapa
handak batal mun aku sumbahyang tadi kada ba udu”. Ujar kai bagimit, pinda
supan.
“Ai
.. kai kanapa kada ba udu ?”. jar Pamuda.
“Aku..
kada bisa ba udu tuh ai ! “ jawab kai, langsung sidin mangaluyur kaluar
langgar, gasak bulik.
...............................................
Kira-kira kada tunggal
urang bahari pang nang kada bisa ba udu, waya hini gin banyak saku lih ...
... he.. he.. terla...lu...
dimapa jadi urang islam ??? Ba udu haja kada bisa ????....
Walatung, 6 Maret 2016.
Tidak ada komentar:
Posting Komentar