Rabu, 29 April 2015

KISAH-KISAH HULU SUNGAI 2



KISAH-KISAH BAHASA BANJAR HULU SUNGAI ( 2 )
Diceritakan kembali oleh : Algazali.
Kisah-kisah berikut merupakan sambungan dari yang pertama , yang merupakan pengalaman sesorang atau beberapa orang dalam satu atau beberapa kejadian yang   berkesan dan patut di kenang seumur hidup  bahkan dapat merubah jalan hidup  seseorang ke arah yang lebih baik. Kisah-kisah tersebut saya tulis dalam bahasa Banjar Hulu Sungai, agar supaya kita bisa mengingat kembali khasanah ragam bahasa dan budaya Hulu Sungai. Kuhususnya wilayah Barabai dan sekitarnya.
 Mudah-mudahan kisah-kisah berikut ini  dapat memberikan pelajaran yang berharga bagi kita sekalian.
1.       HARAGA ILMU
Kisah ini marupa akan pangalaman sasaurang nang umpat bausaha ka banua urang. 
Wayah itu kira-kira tahun sambilan puluhan, wayah rami urang tulak bausaha mambatang. Aku handak jua umpat bausaha mambatang. Aku wan kawan balima tulakan mambatang  ka Simpang Pait wilayah Kalteng.  Sabarataan parlangkapan di bawa, nang kaya parang, tarpal, pamakan wan nang lain-lain. Samunyaan barang di bawa mamburung mutur kol. Matan rumah di Waringin sampai ka Banjarmasin , di tarusakan ba kalutuk sahari samalaman hanyar sampai ka Simpang Pait. Pas wayah baisukan sampai ka tujuan , lakas kami manuju lukasi mamakai jukung siwaan nang kawa mambawa kami sabarataan wan pakakas kami.  Parak sajam kali bajukung munyusuri sungai halus tabukan tangan (parit), hanyar sampai ka lukasi. Sampai di lukasi gasak kami baulah rarampaan gasan badiam, baistirahat atawa  bamalam samantara bagawi mambatang. Pas banar lukasinya, kayunya banyak banar, ganal-ganal ha pulang.
Kurang labih sabulan bagawi, kabatulan kada jauh wan gawiyan kami, ada urang baulah bangsau.
Pas parak tanghari itu ada nang basaruan, handak manyalamati masin bangsau, maka manyumbalih kambing gasan lauknya.  Bagasak-gasak aku batata, puruk baju,  culup silawar, pasang kopiah, ngur tulak ka saruan manunti kakawalan nang sudah tadahulu tulak. Sudah takumpulan saruan, lalu puhun ( nang tukang saru) basarah;
“Saudara kakawalan barataan, tarima kasih atas kadatangan sampiyan barataan mamanuhi hajat kami ini, adapun maksud  wan  tujuan kami maundang sampiyan barataan kada lain adalah kami handak mambuka bangsaw ini, untuk itu kami mohon untuk mambaca akan du’a salamat, nang tujuannya mudah-mudahan dalam manjalankan masin bangsau salamatan, jangan sampai tajadi hal-hal nang kada kita kahandaki, nah damikianlah pangantar kami, “
“Nah silakan Pak Haji mambawa akan” Ujar puhun, maka nang ma ulah aku takajut kada sakira, puhun (tuan rumah) tadi manunjuk aku nang manbaca akan du’a nya . Gasak ku pariksa kupiah, tarnyata aku tapakai kupiyah haji, kada ingat tadi handak tulak bagasak-gasak. Kusuruh nang lain haja, karna aku dasar kada bisa, apalagi hapal du’a salamat nitu.Kada tahu napa-napa  maklum di kampung aku ni kaki jua. Ku tunjuk nang lain kadada jua nang maunya, tatap manunjal di aku tu pang. Maklum jua di situ takumpulan sabarataan nang kada bisa nya.
“Lamun damintu ayu ai kita bamula bakakatulan nah.” Ujar ku, untung haja muha hirang, jadi kada nampak pinda pucat, tapi galitiran jua bapaluh awak saikungang.
“Ayu ja kita bamula.” Alfatihah …… (sampai tuntung, di  baca ayat ampat sakali.. sakali… lalu mambaca du’a nya…. Alhamdulillah…..     allahummashalli ala sayidina muhammad ….. (masih nyaring)…… (bagimit, di hujung tanyaring  sadikit), …. Din …. Ya….  Kaaa,     ….. saaaab,       …… mah,  ….. lanaaa, …… banaaa,  …..ya arhamarrahimiiin…  …yaaa arhamarrahimiiin. (nang lain manyahuti nyaring-nyaring) , ….. amiiin    …… amiiin…. Rabbanaatina …..(banyaring sadikit sampai tuntung) ….. walhamdulillahirabbbil alamin.”.
Uma kada pari basa paluh nunui saikungan. Tapaksa akal di jalanakan . Untung masih ada akal.
Tuntung ba du’a , lalu makanan lauk kambing tadi.
Pas handak bulikan, gasak puhun (tuan rumah) manjulungi nu aku kantungan ganal asa barat di angkat lawan jua amplup di kasakakan ka kantung baju ku.
Sampai ka punduk kupariksa barakatan tadi, kantungan tadi sakalinya baisi nasi sarangsang adapang, wan kapala kambing masak. Kupariksa pulang amplupnya, sakalinya baisi duit dua ratus lima puluh ribu, uma banyaknya  jar hatiku , kurihing lihum. Umai raminya kakawanan sapunduk makan ganal malam itu.
Lawas  bagawi, kira-kira cukup bakulihan, kami bulikan , ada pang nang batinggal , badua kawan nang hakun tunggu punduk sambil bagawi.
Sampai di kampung, gasak ai aku tulak nu Guru (Guru pambacaan di Majelis Taklim di kampungku).
Sampai karumah Guru,
“Aku ini ada hajat datang ka sini guru ai, “
“ Napang tih Tuh” ujar Guru. (Galar ku, Utuh Mahang waktu itu).
“Damia guru ai, aku ini handak minta tulisakan du’a salamat, tapi tulisan latin haja, aku kada bisa mambaca tulisan arab, wan jua jangan talalu panjang, nang hundap-hundap haja guru ai”. Jar ku.
“I. ..ih, maun panjang lapah jua aku manulis “ jar Guru.
Tuntung guru manulisakan du’a tadi , di julung din, kartasnya kulipat kasak di kantung, gasan parsiapan kalu tadupak kaya dahulu,. Taganangan dahulu  nang kada bisa haja dapat amplup  dua ratus lima puluh ribu, apalagi lamun bisa ni , mungkin labih lagi. Pikir ku.
(Nah tuh, hanyar tahu kalu haraga ilmu, jadi mun handak tahu haraga ilmu kabanua urang dahulu, ilmu nang babaya ada tapakai haja , ujar paribahasa kada ada rutan akarpun jadi).

(Algazali: Walatung, 15 April 2015. Klik; www.algazali296.blogspot.com)

2.       AJUDAN TUAN GURU

Adalah urang nang bangaran Aspi urang Banua, sidin ini tulak madam ka Anjir, kisah ini tajadi sekitar tahun delapan puluhan, gawiyan sidin mangujik, tapi sapida mutur sidin sapida mutur Astra tuha, nang bunyinya pinda gagararak, jalas ai kada tapi payu, ampun urang harat-harat, nang kaya Supar Duluk, Iksilin, lagi jaya-jayanya wayah itu. Lalu Aspi tadi bapikir kaya apa supaya payu ujik sidin, Kabatulan diparak sidin badiam ada Tuan Guru nang rancak ka mana-mana, mambaca, caramah atau ma isi acara tablik akbar warung amal sampai ka jauh-jauh. Dalam pikiran Aspi, kira-kira Guru ni hakun jadi langganan sidin maujik, sabab rancak sidin ni mun caramah ka jauh, harus ada nang ma ambili dari pihak pangundang. Lalu di takuni sidin Tuan guru itu…
“Guru, lamun parlu ba ujik guru ai hubungi ha aku, aku siap haja mambawa pian ka mana pian parlu, “.
“Nah ham, pas banar Aspi ai, nitu nang ku cari,  rancak aku ngalih mancari nang hakun mambawa, apalagi nang jauh nang ma undang.” Ujar Tuan Guru.
“tapi guru ai, sapida muturnya tuha, bunyinya pinda gagararak pang guru ai”jar Aspi manyahuti.
“Kada papa, asal kaguguran capal ja mau hidup, lawan jua kada tapi ma ajab di jalan ia am sudah”Puji tuan guru
“E… ih guru ai, kada pang mamuji, sapida mutur ku ini, sakali maninjak gin hidup, lawan jua salawas aku ma ingu asa kada suah pang mogok di jalan atawa kamirisan di tangah sawang, pukunya bujur tuha, tanaga anum haja gu ru ai, “ Ujar Aspi manambahi.
Limbah itu, Aspi kamana-kamana mangujik Tuan Guru, wayah Guru mambaca umpat jua Aspi ma iringi, jajahanu mangawani  Tuan Guru makanan, pukunya ta umpat jua di hurmati urang, lawan jua pakaian kada kawa babarang, bila wayah mangujik Tuan Guru, mau kada mau Baju Tulak bulanga, basilawar giting gusukannya, kopiah tiking, limis ha pulang, kada kawa kupiah nang salaan basisirit kuning, kena manyupanakan ka Tuan Guru. Paham saurang lah istilahnya. Padahal kabisaan nang ada ah jua.
Lawas… lawas… kalalawasan, Aspi ini di kanal urang sabagai ajudan Tuan Guru. Bah marangkat sipung, di kiyau ajudan Tuan Guru.
Tadimapa kamarian itu, Aspi tulak ka  langgar handak magrib ta sungsung sadikit, kira-kira satangah anam sudah ada di langgar. Sampai waktu magrib, ada nang bang, nang harajin jua pang. Tuntung bang, lalu kamat, tuntung kamat, hadang… hadang… Tuan Guru nang sarajin jadi Imam kada  kawa datang, ujar Tuan Guru garing. Batutunjulan manunjuk jadi imam bamagrib, kada nang hakunnya. Lalu ada nang ba ucap “Nih, ajudan Tuan Guru ja nang jadi imam, kada mambadaiah  kada kawa, ajudan Tuan Guru tu”. Uma ai tapaksa ai bakayuhut maimamiakan, ayatnya Kulya wan kulhu an nya ah, nitu pang nang hapal. Umai manggitir jua , nunui paluh saikungan. Tuntung sampai salam. Limbah salam …
Baucap ai Aspi (Imam).” Anu bubuhannya ai, kita bawirit handap haja, aku nah handak banar bahira”, (kada hapal wirid panjang). Tuntung bawirit lalu ba du’a nang handap jua. Limbah itu bagasak-gasak aku kaluar langgar bulik karumah, Sampai di rumah bahinip ai lagi, kada nya handak bahira pang, Cuma lantaran alasan haja kada hapal wirid panjang (tapaksa akal di jalanakan).
Nang dudi, tapaksa, ku itihi dahulu, apakah Tuan Guru sudah kalanggar atau balum atau kada, bila Tuan guru kadada talilihat ka langgar, aku badiam/bamagrib di rumah ja, kadawani lagi ka langgar mun kadada Tuan Guru. Takutan kalu tadupak lagi du suruh jadi imam.
(Saumuran taganang pangalaman nitu, kada salahnya banyak baisi pakakas, ya kalu lah, nyaman jua mamilih gawiyan).

(Algazali; Walatung, 16 April 2015. Klik: www.algazali296.blogspot.com).



3.       LAUK CAPAL

Nang ngaran Ibat ini urangnya katuju bagaya, mun bakawanan takumpulan , sidin katuju pandir mangabuwau, pandir mahalabiu, mamahapak kawan, mamakalah kawan, maka kada kawa nang lain mambalas, katahuan sidin dah galagat. Bila kaya itu, gasak di saluk sidin tu pamandiran atawa di putar sidin pamandiran ka lain. Pukunya nang mana suah di pakalah sidin kada kawa mambalas tu pang.
Rancak ai wayah bapapakalahan bahahabangan muha, tapi biar kaya itu, kapala tatap dingin. Biar hati manggurak. Cuma nang parlu di pikirakan kaya apa supaya kawa mambalas aja.
Suah sakali waktu, wayah takumpulan di gardu, Ibad ba ucap.
“Uma tadi di Barabai, matan bapukulan bahimat, maka di kapala ha pulang”Ibad manyurung pandir , muha sidin jadi banar.
“Siapa nang bapukulan, bamatiankah?” Nang lain manyahuti.
“Nyata haja ah”.Sahut Ibad.
“Barapa ikung nang mati?, Si Irus umpat jua batakun.
“Pukunya banyak tu pang nang di pukul sampai mati” Jar Ibad.
“Limbah pang Pulisi kada mahalatkah?” Dahlan manyalutuk.
“Ha… ha… ha.. Urang bajual iwak tauman wan haruan buhannya ai” Tatawa Ibat kaya tambar haha, manang pulang sidin,” satu kusung pulang buhan nikam”.
Nang lain ranai, hinip, ganangan tadi siapa ah nang bapukulan. Handak manyurung kada ada nang kawa di surung. Tapakalah pulang bubuhannya.
Suah jua di surung sidin ; urang manumbalih sapi disubalah pagat, atawa uma-uma ganalnya kangkung, tikus kawa masuk kaluangnya, atawa wayah malihat urang mamupuk pahumaan, di rawa sidin kanapa mati pupuk di hambur-hambur daintu, atawa bacucupatian ; umpamanya: apa parbidaan antara kacang panjang wan silawar panjang, jawabannya, mun kacang panjang di tatak hundap-hundap tatap  haja ngarannya kacang panjang, tapi mun silawar panjang mun di tatak handap baubah ngarannya jadi silawar handap. Wan lain-lainnya. Banyak ai kada kasambatan mun di sambati susurungan Ibat  tu.
Bubuhannya kada kawa pang sarik, mun dasar bujur Ibad jua. Bubuhannya barunding jua dimapa kawa mambalas  pakalahan sidin, ada sabuting kajadian nang maulah buhannya handak banar mambalas. Damia kisahnya. Pas malam giliran bajagaan , malam tu takana giliran balima; Irus, Dahlan, Iman, Aming wan taumpat Ibat takumpul sagarup. Rami ai bapandiran , tatawaan bilang kada bakaringan gusi.  Pas wayah landung ari, nang ba ampat guringan, tatinggal Ibat saurangan, handak manggarak ngalih jua, bunyi karuh garung-garungan, kalalawasan muyak jua Ibat nang bajaga saurangannannya lagi. Ada akal, di jaratnya tapih , Irus wan Dahlan masing –masing tapih di buhul hujungnya jadi satu. Kaya itu jua Iman wan Aming. Sudah tuntung manjarat, supaya kuat jajaratannya di anuakan sidin kalilisang, jadi pisit ai jajaratannya. Limbah itu, di gandah sidin gardu wan kayu bapangkih, nyata ai babunyi mandagur. Bakuriak pulang sidin” … maling….. maling …. Maliiiiing  … maaaliiiing….”
Umai kada pari basa, takajut nang ba ampat tadi tabangunan, ada nang baluncat, ada nang tadudi bapuat tabair-bair, ada nang babiculan tahangkup. Dimapa mun tapih dijarat badua-badua. Pukunya habut tupang malam tu. Tapaksan ai nang ba ampat ranai mun dasar bujur Ibat jua. Harusnya bajaga kanapa guring.
Lawas jua bubuhannya mamikirakan.  Ada saikung nang ta pintar sadikit, Dahlan urangnya, di kiyau Alan. Alan asa hiran maitihi kabisaan Ibat, kanapakah bila ka saruan atawa  ka urang aruh atawa di handilan malam jumahat katuju Ibat duduk di higa lawang tawing halat. Mun urang lain kulir duduk di situ, lapah pacangan  basusurung, maklum bahari tu , wayah basusurung baisur haja. Kada kaya wayah ini pakai angkatan piring.
Bila wayah basusurung, gasak Ibat umpat manggani i maisur piring nasi, pakacauan, nasi tambah, atawa nang lainnya, tapi pas wayah giliran piring iwak,  bila iwaknya taganal sadikit di tinggal sidin, isur..isur,  bila ada nang taganal lagi di hurupi sidin nang di tinggal tadi nang di surung, pukunya, mana iwaknya nang pangganalnya pasti taka nu sidin. Nah nitu jar Alan kabisaan Ibat, nitu pulang nang di ulah gasan mambalas pakalah.
Lawas…. Pas malam Jumahat itu,  giliran Dahlan nang manyahut. Lalu di carinya capal  bakas nang kada tapakai, di barasihi sampai barasih banar, pikir Dahlan, ”pas banar wan lauknya , mirip banar wan iwak talang ba hiris. Pas jua gangannya humbut, waluh wan kacang panjang basantan, di buati hirisan talang. Waktu basaji, ada sabuah nang di lainakan Dahlan, Gangannya sama haja wan nang lain, Cuma iwak talangnya tahalus, tapi ditambahi wan hirisan capal parsis talang nang di hiris pangganalnya.
 Tuntung sudah ba du’a , pas jua lampu tarungking pinda bakurup, kurang kumpa atawa minyaknya parak habis. Bagasak-gasak basusurung, malam tu bacabluk haja , jadi piring gangan nang di surung badahulu, gangan nang balain tadi di surung jua, pas jua ai , gasak Ibat mangair lalu ma andak ka higa awak.”Nah pas banar kahandakku , hapus tu tamakan capal pacangan”. jar Dahlan dalam hati.
Tuntung ba susurung , mulai makanan, di itihi Dahlan, Ibat gasak mangaut nasi dirangsang buat ka piring gangan tadi , makan… kibit lauknya nang himpilan tahalus, habis himpilan nang halus, mangibit pulang ka himpilan ganal, di kibit.. dikibit kada tadas, “Napa iwak ka mamahingan ni”Pikir Ibat. Lantaran kada tadas di kibit, Iwak tadi di angkat sidin, lalu di igut, habang miar muha mai gut wastu kada himpal jua, pinda mumuh haja pang di igut asa kanyul-kanyul. Tapi kanapa mati kada tadas di igut.”Dalam hati Ibat kahiranan. Gasak Dahlan bukah ka juruk ka pajijipan, di mapa asa sakit parut ma arit tatawa. Marasa kada tadas jua ma igut, lalu dipariksa, dijanaki bijur-bujur iwak nangapa jua ini. Limbah dipariksa sidin di barasihi wan banyu pakacauan, lalu ai dalam hati Ibat gagarunum, “ Baaah, capal wara kalinya, manda i haja di igut kanyul-kanyul haja tapi kada himpal. Mambalas sakalinya , kaina ikam tunggu haja pambalasan Rambo Dahlan ai.” Kada babungi pang, Alan, jua kada bahabar ka lain jua. Jadi rahasia tatap ta jaga, supaya Ibad kada supan wan kakawalan.
Limbah itu kada lagi Ibat duduk di higa lawang tawing halat, lawan jua tapaksa pariksa tarus bila iwak urang aruh tu iwak talang, atawa iwak garih. Kalu-kalu lauknya capal pulang. Cuma kabiasaan mangabuaw, mamakalah atawa mahalabiu tatap haja, kada kawa mambuang.
(Lagi ha katuju mamakalah dihurang , mun di balas urang kada bulih sarik, julaklah. Makan mahir balumbuk, bawa ai lumbuk di kantung, pas nang di  surung puhun GABIN, lalu baucap, kada tapakai am lumbukku, mun pamakan mahir iwak wadi, kada salahnya bawa uyah saurang,kalu supan batagih nu puhun, atawa kalu di sahuti puhun handak padas pulas bibir saurang).

(Algazali; Walatung, 17 April 2015, Klik: www.algazali296.blogspot.com).


4.       MASAM TARUS

Pas malam Jumahat, limbah tuntung bahandilan , bulikannya singgahan sapalih digagarduan nang di ulahakan tukang warung, jadi nyaman ai tarang balampu listrik. Banyak ai urangnya, sasar landung, kira-kira jam satangah sawalas, tatinggal balima, ba anam lawan ampun warung, kada lawas ampun warung manyarah jua , tatinggal nang balima, yaitu; Darham panuhanya, Upik pa anumnya, ada Anas, ada Adul, nang pa ampihan bangaran Rasid.  Rasid ini urangnya picak, tapi katuju jua umpat manggardu, inya hapal sudah jalannya, biar kada ada nang ma irit dapat haja manuju bulik, kada bataha sasat.
“Napa nih pinda ranai, hinip, hawai banar, kadadakah nang di suru-surung”. Ujar Darham mambuka pandir.
“ Kita basurung kisah haja pang, surung kupak (bagantian bakisah) kaya apa am, lamun ba dum aku kada bisa, kulir jua pacang batuhuk gantung kana guplah buhan ikam ha kaina.” Manyahut Adul nang duduk basandar di tihang, gardunya kada batawing, sambil ma ambul kukus ruku.
“Akur banar, siapa nang mulai, ada haja jua ba mudal”.Manyambung  Anas.
“Piyan nai nang panuhanya Darham ai, sudah manalu ikung tu bini, kira-kira banyak haja pangalaman.”Jar Rasid umpat bapandir.
“I…ih, ayu ja mulai akan Ham ai” Ujar nang batiga taumbai.
“Ayu ja, tapi bila tuntung, nang lain manyambung lah”. Ujar Darham lagi.
“Akur ja, kami ada haja jua baisi mudal kisah, Ham ai”. Jar nang ba ampat manyahuti.
Lalu bakisah Darham…
Wayah lagi anum, aku babini, nang pamugaan lawan urang Hadikat. Wayah itu nang ngaran anum, bagawiyan kada tapi bisa, bisa babini haja. Mintuhaan gawiyan bahuma wan manyadap hanau. Malihat minantu kadada gawiyan, lalu ba ucap sidin”,O.. laki  Aluh, mun kada ada ulahan , cucuba akan balajar manyadap, itu na di kampungan subarang rumah ini ada hanau nang hanyar ba langan , haruanannya, ganal langannya, palihatku sadang sudah dikurawang, di gual, ulahakan sigai dahulu, barang ha, haur bakimpang gin dahulu gasan nyaman naik.”
“inggih, bah ai” Ujar ku. Kamarian tu jua gasak aku manabang haur, ganal pang, parak kaya tampaha, limbah itu ku kimpang gasan supaya kawa batis bajajak. Tuntung baulah sigai, gasak ku sahan ka parak puhun hanau, uma tuhuknya mamuat, lawas jua hanyar tapuat, dimapang mun kada suah malihat urang mamuat sigai. Sudah itu, kunaiki, sambil manjarat sigainya ka puhun hanau tadi, malima buting jajaratan hanyar sampai ka langan nang di tuju. Itu gin bilang manggitir, awak hibak paluh, bacaur hara kalu sigainya rabah. Parak kadap  ari mamasang sigai ha. Tuntung… bulik ai lagi, dalam hatiku isuk haja mangurawang salajur manggual pamugaan.
Isuk hari, tulak ai handak mangurawang, mambawa parang duku, wan gugual, mintuhaan ma injami.
Kukurawang langan tadi, bagus ai mangurawang, limbah itu ku gual langan tadi. Nang ngaran kada suah malihat urang manggual, mun mandangar rancak ai bunyinya takui-takui. Cuba akan ai mulai manggual, gual… gual…, gancang-gancang jua mancatuk, saikungan langan ku catuki wan gugual, jajahanu gancang, jajahanu gimit, tabanyak gancangnya, parak sa jam saku manggual, sian mamak langan sabukuan, dalam hatiku nyaman lakas masak langannya. Tuntung manggual nang pamugaan. Ujar mintuhaan, kena minggu dudi di gual pulang, sampai mayah, kira-kira ampat kali manggualnya, bila sudah mayah kambangnya, hanyar di tatak, bila kaluar titikan laangnya baarti pacang babanyu, kawa disadapi. Limbah tuntung manggual, bulikkai.
Isuk harinya, kamarian,  mintuhaan laki, ku lihat datang  di subarang , rupanya sidin limbah mamariksa langan nang kugual sumalam. Mamaraki di aku, lalu ba ucap sidin”. Anu, laki Aluh ai langan nang ikam gual sumalam lintuk (lipuk), uma sayangnya lah, maka haruannannya. “ Pikir mituhaan mun di mamai laki aluh luku bulik.
“Iya kah bah, kada tapipikir ai handak nanayut wan mamasangi panjuhangnya bah ai.” Ujar ku sambil batunduk.
Nang dudi paksa am ba apik , balajar bujur-bujur cara mangurawang, manggual sampai manggulanya.
Mau ai jua jadi duit. Kawa haja tuh gasan mawilanjai  bini.
“Hinggat situ pang kisah ampunku, sambung ha Dul ai, ikam pulang bakisah”.
 “kaina dahulu, aku manyambung, Dar ai, umpat batakun nah, imbah bini ikam nang dihadikat tu kaya apa wayah ini?” Jar Adul.
“Tapisah, kada sawat ba anakan, dimapa, mun mintuha bini-bini liwar paharuan bangat.”Jar Darham.
Mun dintu ayu aku bakisah jua” jar Adul handak mulai ma ungkai kisah.
Bahari, wayah aku lagi kakanakan, mun kada salah ingat, umur tujuh tahunanlah. Paninian ku, tatinggal baduduan haja lagi, anak-anak sidin sudah balainan, kada ada nang mangumpulinya.
Sidin ini gawiyan manyadap jua, tapi, sidin ini liwar pamalarnya, kami haja , cucu din tu handak mainta karak gulanya, sidin taruhi I, di andak ka atas salayan, maka salayannya tinggi, kada kawa kami manjanggkau. Bila sidin handak manggula, karak gula tadi, di buat sidin pulang ka dalam gula nang sudah batuang ka acuan, malaran jar sidin sa un dua un manambahi.
Iya aku wan adingku nang bibini nang rancak balalah  nu sidin, rumah kami pang kada jauh wan rumah nini, kukurang labih saratus dapa haja, jadi kami ai nang paling parak lawan rumah paninian, nang lain jauh-jauh.
Tadimapa hari itu, paninian tadi ta umbai garing, Kai laki manggah, ka uyuhan, sakit landau, rumatik luku. Nini Bini manggatar. Jadi simbungkunan badudua , galing-galingan, daru uhan . Pas jua banyu di pajijipan habisan, kada ada nang kawanya manciuk banyu ka sumur. Waktu itu aku wan adingku balalah ma ilangi paninian tih, naikkan ai kami karumah sidin, jar nini” Dul… U.. Dul, ciuk kakan pang banyu nini nah, barang ha dudua tiga gayung ka sumur, bunyu ai karingan tuh, kami kana garingan badudua nah, “
Nang ngaran kami waktu itu kakanakan, kada tapi ba akal balum, lalu ku sambung ai, ”Anu ni ai, karak gula nang di atas salayan tu di suruh manciuk banyu.” Lalu bukahan ha lagi kami karumah. Bapadah lawan mama-abah. Ujar sidin gagarunum ai , uma ai purunnya cucuku ai, Ujar mama mamadahi aku. Limbah kajadian itu, kada lagi ah sidin pamalar karak gula. Hinggat situ pang kisahnya. Sambung ha pulang nang lain. “ Ayu Nas ungkai jua kisah ampu ikam.”
“ Ayu ja jua, kisahku undap haja lah. Kaya ini kisahnya;
Ini pangalaman ku lagi bujangan, umpat paninian bagana tu di Ujung Tanah, nang ngaran umpat paninian, masalah balajar agama kada taparhatiakan. Mangaji kada bisa. Sual agama kada tapi tahu jua.
Hari itu pas ada saruan manyalawi, tulak ai jua urang aruh, nang ngaran kada bisa, barang ai duduk di unjut-unjut takutan kalu di suruh manyumbalih atawa mambaca du’a arwah. Jar Puhun, “ Ni… ka dalam haja masukan muat haja ba mumuatan”. Naik ai aku, langsung manuju higa lawang nang masih puang.
“ka tangah-tangah  ni , jangan mahiga lawang” Jar puhun lagi. “Sia-sia gin” Jar ku. Tapi ada asa marasa. Asa barat burit bagarak, cuba akan ku angkat burit sadikit asa marikit, Ku itihi ada pinda hirang, ku japai marikit ka tangan, kaya bakas gatah nangka nang sudah karing. Baranai ai lagi dahulu.
Tuntung  babacaan , ba susurung jua tuntung, ada ha saruan nang batagih , “Mun ada uyah wan lumbuk surung ha jua”. Dalam hatiku umpat ha jua batagih, baucap ai aku jua  Mun ada minyak gas surung ha jua”  Kada tahu di supan ai mun tamping burit marikit kana gatah nangka. Takurihing  puhun “. Maap haja pang Tuh ai, sumalam bakas ma andak nangka di higa lawang nitu”. Tapaksa puhun ma anu akan minyak gas limbah tuntung makanan. Limbah itu jara am aku duduk mahiga lawang, kalu ta dua kali batagih minyak gas. Ha… ha.. haa… hinggat situpang kisah ku. Sambung ha pulang Pik ai.
Umai malam tu kada bakakringan gusi, raminya tatawaan , tumat-tumat mangalakak tatawaan .
Ayu Pik, Surung ha jua kisah nangapa ikam, ungkai haja, nangapakah, mun inya kawa jangan kisah purici lah” Ujar Darham.
“ Umai lih , hadangi dahulu aku ma ingatakan” Jar Upik sambil bapikir dalam hati.
 Kisah ini kisah urang bahari, adalah nang bangaran Amar Bangkinang, urang bubungul pintar. Kada bisa mamaham pamandiran , Amar ini bagana sarumah lawan nang kaka, lalakian jua. Suah sawaktu, nang kaka wayah ba masak, manyuruh Amar. “ Mar , janguk, lihati pang kacang di padu, babuahan lah sudah”.Gasak Amar tulak ka padu, kada pang lawas babulik, Jar nang kaka”. Adalah ti kacangnya Mar ?”
“Ada ai , banyakkai julu-juluran ha,” Jar Amar bangkinang manyahuti.
“Mana inya kacangnya”. Ujar nang kaka.
“Jar Pian pang tadi manyuruh manjanguk haja, jadi kujanguk ai” jawab Amar.
“Mar, tunggui nah pamasakan, aku handak mamutiki kacang ka padu satumat” Jar nang kaka, Tulak ai nang kaka bagasak-gasak ka padu mamutiki kacang. Kira-kira cukup, bulik nang kaka tadi. Naik ka rumah.
“Uma….uma… Mar… api malayap kada di susurung, pamasakan karing kada di padar,kada di tudungi.” Ujar nang kaka.
“Jar Pian pang tadi di suruh manunggui pamasakan haja, jadi kada ai maharagui “ Jar Amar ba alasan.
Tapaksa ai ranai nang kaka, mun dasar kaya itu sudah kalakuan Amar bangkinang adingnya.
Hinggat situpang kisahnya. Buhannya ai.
“hundapnya kisahnya Pik,” jar Adul.
 “Kada tapi bisa jua aku bakisah nah”. Jar Upik Pulang.
“Naaaah… nang pa ampihan, paju Rasid, ayu Rasid kisahakan jua nangapakah di ulah kisah.”Ujar buhannya  manusik Rasit.
“Ayu, ja, ku ungkai kisah manyadap ha jua, “Jar Rasit.
“Barang ha ah, asal ada nang di surung, Sit ai.” Ujar Adul manyahuti.
“Maap, haja pang buhannya ai, aku ni bujur haja  picak, tapin mun ada nang mahulu akan aku ingat, sakali gin di hulu akan jalan ka manakah, asal jangan talalu jauh ha pada rumah, hinggat dudua pal hapal haja aku.” Ayuha aku mulai kisahnya:
Dahulu aku suah jua manyadap hanau, asal ada haja nang ma ulahakan wan mamasang akan sigai ia am sudah, Sakali haja ada nang mahulu akan ka puhunya iya am sudah. Jadi pas waktu itu, aku mangurawang langan limbayan, rupanya tagantar timbatu nang tiba ka atas.  Sakalinya  di timbatu itu ada sarang karawai, tumbur karawainya, kada jadi ai aku salajur  manggual dahulu. Turun bagamat. Sampai ka tanah , tuju bulik, kupadahakan sarang karawai tadi nu buhannya. Kusuruh mamuai karawainya nyaman aku manggual kaina . Rupanya buhannya  tu mamuai karawainya barujak haja. Isuk hari, naik ai aku handak manggual langan kaurawangan sumalam. Bamula manggual, kada sawat lawas , tumbur pulang karawainya, maka tabangat lagi tumburnya, ampiham manggual, paksa ai turun bagamat.
“Limbah pang adalah di sangatnya” Jar Darham batakun.
“Kada ada pang, rupanya aku  picak , karawai jua picak, kada malihat di aku, jadi inya kada  manyangat”. Jar Rasit manjalasakan. Hinggat situ pang kisah ku jua.
Sudah tuntungan asing-asing manyurung kisah. Ari sasain landung. Dimapa am , parut mulai pulang garurukan, caka inya ada nang di kutil-kutil nyaman banar am.” Jar Darman.
“Nah , ada ai , pas banar , langsat di parak jumbatan tu bamula  masakan.” Jar  Upik ma usul.
“Pas banar am buhannya ai,”Jar Adul pulang.
“Ampun siapa garang langsatya”.Jar  Upik.
“Mun kada , salah ampun Haji Durak” jar  Adul.
“Kadanya haji Durak pang, Haji Duraup, Dul ai, malalain ha Adul ni”. Jar Darman.
“Dahulu, pas sidin bakalahian laki  bini, nang bini mangiau nang laki, haji Durak, jadi ganangan bujur ngaran sidin  haji Durak ngitu. Lawan jua urang mangiyau sidin haji Idur, haji Idur, ha.”. Jar Adul lagi.
“Ayuha , siapa nang hakun manaiki, nah, ayu aku nang mahuluakan ka puhun langsatnya”. Ujar Anas.
“Nah , ada ai, ikam ha Sit ai, nang manaiki langsatnya.” Jar Darham manyuruh Rasit.
Tapaksa ai Rasit bakayuhut  di hulunakan buhannya manaiki langsat nya, nang ngaran gawiyan malam, saurang picak kada malihat , purut…. Purut…purut tarus  buah langsatnya, buat ka tapih, kira-kira sadang baratnya, gasak di bawanya turun kandutan tapih baisi langsat tadi, kada tahu ai tumbar samut hirang di tapih ma hibak jua. Gasak nang lain manyambut, lalu mambawa ka gardu, gasan di makani basamaan. Pada hal langsatnya masih salaan, sisitu sabigi bacaur mangkal, ada sabigi dua nang mangkal dalam sa pakuinya.
Baricap, tara u nang ba lima tadi mamakan langsat cuntanan. Maklum hajapang, bubuhannya ni, bakas bubuhan kaki jua.
Ba ucap Rasit nang picak” Umai lih… langsatnya masam tarus lih, masih mantah saku lih”
“I… ih”. jar  buhannyanya. Dimapang, saurang kada malihat mana nang masak, mana nang mantah, nyata ai sudah di julungi buhannya nang mantahnya, katia masam tarus langsatnya, nang masaknya bubuhannya nang malihat nang mahantusnya. Ha… ha.. ha…

  (Algazali; Walatung, 18 April 2015. Klik: www.algazali296.blogspot.com)


5.       MAMUAI KARAWAI

Wayah lagi  anum, lagi saurangan. Ngaranku Amit, bujurnya Abdul Hamit. Nang ngaran lagi anum , ramak rampu ai gawiyan, handak santai, katia baruku handak, katuju jua  mawarung malam. Bakakawanan jahanu sampai haja ka Sungai Katapi, pukunya bilang hapal warung gadis kuliling banua, sampai haja ka Tanah Habang, Sungai Paring, sudahnya mun wilayah Banua Asam , Mahang nitu ha, bilang linyak jalan kami  lalui. Kada ada pang ba isi sapida mutur, tapi ada kawan nang rajinan ma anggungku.
Nang ngaran kada ada gawiyan tatap, barang ha, takadang umpat mambanjur pintit ka Pinang Kara, sudahnya malalangit, maringgi, wan malukah, hari –hari. Jahanu bakuliah banyak, jahanu sadikit kulihannya, kada manantu ai. Nang ngaran bujangan bilang kada kaduitan, bila lagi baduit umai napa nang handak hantus tarus. Tapi pas wayah karing, ungut-ungut nang kaya bubut kahujanan.
Tapaksa ai manyanyala i gawiyan. Mancari sawa, biyawakkah, manjabak karuang, atawa bila musim katam mamulut/manyapung pipit.
Pas wayah itu, musim kumarau, gawiyan ma iwak kada kawa lagi , di mapa mun danawan karingan, handak manggalumbang /manangguk ka tiaya ampun urang, nyata ai sariki urang, mun katahuan jua. Mun kada katahuan  maling ngarannya.
Ada akal, ma ulah ai culuk ( paring dua ruas kurung bukunya, ka atas pada buku di tatak rata, di isi minyak gas, buati sumbu tapih katun nang kada tapakai lagi). Culuk tadi di pakai gasan mamuai karawai, kada kaya wayah ini, bubuhannya mamakai samprotan di isi putas.
Ingat banar hari itu, pas hari kamis, baisukan aku tulak saurangan mancari karawai, nang di bawa, culuk, jantingan purun, parang bakumpang di pinggang, wan kurik api . Jalan…. Jalan…    di padang kampungan urang, bila ada kalaras pisang nang rimbun di guyang-guyang, kalu ai ada karawai nang hakun basarang. Bila ada hanau nang batimbatu labat di naiki, di janguki timbatunya, kalu ada sarang karawai  bakasak di sasala buah timbatu. Parak tang hari, sudah haja pang ada kulihan talu buku, ma lima walas tamik sudah, tapi handak lagi manambahi kalu ada sabiji dua. Pas ada tatamuan hanau, tinggi, timbatunya banyak, labat-labat tundunannya. Naiki ai, tuhuk jua manaiki, di mapa mun haduknya kada ba kakap, sampai di atas, janguk…. Janguk tumbatunya saban  tundunan, kada ada balum, sampai ka tundunan paling atas, parak pucuk, timbatunya bapuntal, madahakannya ada sabuku ganal ha pulang, kira-kira baisi tujuh tampik. Duduk ai bagana dahulu manaduhakan hinak wan paluh.   Limbah itu, ku ambil, culuk wan kurik api, lalu ku likit culuk tadi, bamula manyucul sarang karawainya. Sarang karawainya balikit, mandah ai, karawainya jua taumpat ai balikit matian. Parahatan manyucul nitu, taritisan bara apinya guguran ka bawah. Rupanya ada bara nang sangkut di haduk, ka asikan manyucul wan man caluk tampikannya, kada taitihi  di bawah pinda jabul kukus, ku janguk ka bawah, sakalinya haduk nang tiba ka bawah, sudah bamula balikit, apinya sasar baganal…..baganal…..  baganal. Lalu mandah mulai bakabawah. Uma pucat, hara, turun jalan batang, pacang malalui api, takutan luyuh, maka palaknya, maulah kusak-kusak , gasak  kutimbai parang, culuk wan bakul wada karawai ka bawah, sakira jauh dari puhun hanau tadi. Di mapa akal.. di mapa akal… , handa naik ka pucuk palapahnya halus, kukus api cagat ka atas, kada tahan jua kalu kapalakan, baturun ka palapah nang ta ganal, api sasar ba parak tarus, basasar bagamat mangayuhuti palapah tadi, sasar ka hujung, talalu ka hujung, palapah kalu lituk. Rupanya palapah nang ku piruhuti tu sasar lituk, karna pangkal palapahnya kana tunu api. Dimapa akal, bagana ,  mun lituk pacang   tabalik, sasar lituk …. Lituk… lituk bagamat. Aku ti bapaling ai bagamat, hati matan liwar haranya. Mati jua saku. Mati jua saku, bakuriak  minta tulung, sudah sian raat rakungan sudah.  Sudah itu, pukah palapah nang ku piruhuti tadi, untung pukahnya, talipat haja. Malibak ai lituk nya wan aku, ka puhun hanaunya, ta hambat.  Untung.. untung… untung.  Intang aku tahangkup tadi apinya sudah pajah, tapi di atas apinya masih barau. Kalatunya masih mambayabak guguran , ada pang nang mangguguri ka awak. Badiam, baranai pisit piruhut ka palapah nang lipuk tadi. Dalam hati  … salamat…. Salamat…. Salamat… Pajah api sudah, hanyar wani bakayuhut turun  bagamat sambil maliungi ada bara api nang masih balikit di palapah nang karing. Ahirnya sampai jua ka tanah. Salamat… salamat… salamat. Banyak jua lapuh di awak, bakas kaguguran kalalatu tadi, baju baluang-luang jua. Kada karasaan batis wan tangan kasusuban sagar. Sudah di tanah hanyar marasa. Lamah lintuhut , bamara bulik limbah ma ibit, bakul karawai, wan parang, culuk kada dapat lagi mancari i, dimanakah tadi manimbai. Hara jua , maka nang mandah tadi tu hanau urang. Gasak bulik  mahantas marampus jalah tuju ka rumah supaya kada katahuan urang, mambari supan ( Paham ha tu kalu cil ai . Nangini nang maulah jara saumuran).



Senin, 13 April 2015

KISAH BAHASA BANJAR HULU SUNGAI ( 1 )


KISAH-KISAH BAHASA  BANJAR HULU SUNGAI ( 1 )
        Di Ceritakan Kembali Oleh : Algazali.
Biasanya  kisah-kisah yang dituturkan dalam bahasa Banjar ada yang berasal dari pengalaman orang-orang dahulu pada kejadian sehari-hari atau kisah fiktif rekaan sebagai pelipur lara, sebagai tamsil, nasehat agama, sindiran yang penuh makna, juga sebagai bahan pengajaran bagi generasi yang akan datang. Sering di ceritakan pada waktu Majelis Taklim.
Kisah –kisah tersebut ada yang memang lucu, sedih, semuanya terkandung nasehat dan petuah agama sebagai tamsil dalam menjalani kehidupan sehari-hari.
Beberapa kisah tersebut seperti berikut ini :

1.  NIAT MANDI WAJIB 1
Hari nitu Diang Halus bailang karumah pambakal Anang manakunakan kaya apa caranya handak baulah paramisi ijin nikah.
“Assalamu’alkum “ jar Diang Halus
“ Wa’alaikum salam “ Pambakal Anang manyahuti.
“O… Diang kah, masuk, ayu lakasi masuk. Ada habar nang pantingkah Diang?” Jar Pambakal Anang.
“Ya haja ah, maka am ulun ka sini, anu banarai, aku ni pacang balaki wan urang Buluan. Jadi manakunakan kaya apa caranya baulah nang ujar urang tu paramisikah ngarannya”. Ujar Diang Halus manyahuti sambil kurihing lihum.
Diang Halus ngitu sasuai urangnya, awak halus lawan jua masih anum, umur lima walas tahun. Jar  sakulah SMP hanyar kalas dua, tapi rupa bungas, awak putih, kijil ha pulang, katia banyak lalakian nang handak maambil bini. Uma bapanya jua mahijaakan inya kunyuk-kunyuk wan lalakian bapacaran. Jua kada kaubar ma awasi wan mandidik anak, di mapang mun hibak gawiyan. Paribasa turun hayam naik hayam atau turun bang naik bang. Bapanya umpat bagawi di Sawit di Pulau Damar, tapaksa ai tulak susubuhanan balum batahrim, buliknya sampai karumah rancak limbah mangrib, jahanu taka limbah isa. Umanya damintu jua, susubuhanan tulak ma ambil upah batanjang ka Banua, bulik karumah sampai parak magrib. Malam kauyuhan. Dimapa kawa ma awasi wan malajari anak bini, saurang haja kada cukup banyak kada bisanya.
“Umai Diang, ka aanumam handak balakilah ikam” jar Pambakal Anang
“I ih paai bujuran tu, wan urang Buluan lalakiannya, rancananya bulan nang pacang ini pang nikahnya.” Manyahut Diang Halus.
“Abah, mama ikam  satujulah, wan jua harusnya abah ikam nang maurus ngini, kada sawat taka ikam Diang ai.” Sambung Pambakal Anang.
“Abah, mama ulum katuju banar wan urang tu, tapi sidin kada kaubar maurusikan ini, tapaksa ai ulun balajar baurusan jua, gasan saurang jua pang,” Jar Diang Halus pinda kurihing masam, mata kurup-kurup ha pulang.
“Iya kah, lamun damintu, ikam ni kakaanuman pacang balaki, aku umpat batakun, hapallah dahulu niat mandi Diang ?.” Batakun Pambakal Anang.
“kaina dahulu paai, lamun pian pang bacaannya kaya apa jua? Manjawab Diang Halus bagimit, muhanya pinda bararai kalas. Jadi piragah tahu supaya kada ta ungkai kasupanan saurang nang kada bisa bacaan niat mandi wajib.
“lamun diaku bacaannya kaya ini, allahumma lakasumtu, wabika amantu, wa ‘ala rizkika abtartu, birah matika yaa arhamar rahimin” Ujar Pambakal Anang manyahuti (sidin ini tahu jua , kira-kira Diang ini kada bisa niat mandi, limbah malihat muha Diang pinda pucat wayah ditakuni niat mandi tadi, jadi di pancing sidin lawan bacaan buka puasa. Pikir sidin mun Diang bisa bacaan niat mandi, pasti manyalahakan bacaannya).
“Sama di pian tu pang jua bacaannya” Ujar Diang Halus manyahuti, sambil muha batunduk.
“Ha… ha.. ha.., ba arti ikam ini kada tahu bacaan niat mandi Wajib lah, tadi nang ku baca tu bacaan buka puasa Diang ai, di mapa handak balaki, mun kada bisa bacaan niat mandi, anak ikam pacang jadi musang tangka tahulah kaena” Jar Pambakal Anang mamadahi.
“Ai damintukah, bujuran ai ulun kada bisa, dimapa abah, mama kadada malajari, batakun kada suah jua, tapi ulun ni handak balaki, ulun kada hakun anak ulun pacang jadi musang kena, jadi tulungi lajari ulun niat mandi nang bujur tu kaya apa, lawan kaya apa caranya manggawi mandinya ?” Tapaksa Diang Halus basusupanan bapadah bajur-bujur. Sambil muhanya batunduk ka susupanan.
“Aju ja, sampai bisa, sampai hapal, mun balum hapal wan bisa kada ku ulahakan paramisinya “ Ujar Pambakal Anang ( Lalu di lajari sidin Diang Halus sampai bisa wan hapal, limbah itu hanyar di ulahan sidin paramisinya).
( Algazali, Walatung, 11 April 2015; Klik: www.algazali296.blogspot.com )
2.    NIAT MANDI WAJIB 2
Tersebutlah kisah bahari urang nang bangaran Utuh Itik (galar samaran), sidin badiam bapunduk dihutan baruhan, bausaha baingu itik ba u umuran, bagana di wilayah Kambat Subarang. Urangnya sudah tuha, babini, ba anak bacucu.
Pada suatu hari timbul dalam pikiran sidin handak batakun niat mandi, lawan jua manakunakan niat mandi wajib nang sidin pakai hari-hari sudah bujur atawa balum. Dimapang bacaan niat mandi tu tadi padahan kakawalan sidin waktu lagi anum wayah takumpulan di gardu.
Sidin tulak bakayuhut bajalan bagamat, maklum sudah tuha, tulak manuju ka Jatuh nu Tuan Guru ( ngarannya kada di sambat) , kada lawas sampai, maklum kada jauh jua Kambat lawan Jatuh. Nang ngaran sudah tahu, langsung ai sidin singgah ka rumah tuan guru, di janguk, lawang babukaan haja baarti  Tuan Guru ada di rumah. Lalu di katuk lawang wan mambari salam, kada lawas manyahut matan di dalam kadangaran gagadabak batis bajalan ampah ka muha lawang. Lalu bacangul Tuan Guru sambil takurihing.
“oo.. Utuhkah, ayu masuk, duduk ka dalam nih. Oo… umanya, lakasi ulahakan banyu, ada tamu ni”. Ujar tuan Guru.
Sudah dudukan bagus, bapapandiran macam-macam. Lalu …….
“Aku ni adapang sadikit nang di  takunakan guru ai”Ujar Utuh Itik.
“Sadikitkah banyakkah ungkai ha jangan basusupanan, mun kawa manjawab wayah ini kujawab, mun kada dapat, kaena manakunakan ka lain jua” jar tuan Guru.
“Ada pang sadikit ku takunakan masalah niat mandi wajib nang ampunku ngini, asa supan pang manyambat” jar Tuh Itik pinda lihum.
“Sambat ha, kada siapa jua nang mandangar pada aku ha, umanya jauh jua di juruk” Ujar Tuan guru manyahuti.
“Tapi jangan di tawa akan yalah, kaya ini guru ai, allahhumma garabak bihi bintang kalam, lakasi kapala tahi basisih, aku handak banyalam,. Limbah hitu langsung ha lagi  aku bacabur ka tangbanyu”. Jar Utuh Itik bagimit, satangah babisik, takutan kalo ada nang mandangar, kena manyupanakan, pikir sidin.
“Ala… ala..hai Tuh, uma-uma Tuh, badimapa ikam, uma… uma tuh dimapa ikam, tasalah bangaaat tuh ia , kaya itukah bacaan saban kalian mandi wajib ikam “. Kada karasaan tuan Guru tanyaringi baucap, kada karasaan manyambur liur sidin  jua.
“E..eh Guru ai, nitu haja pang nang tahu, tapi Guru ai nitu gin ba anakan ha, malima ikung, kadada nang timpangnya, kaya urang ha jua Guru ai “ jar Utuh Itik ba alasan.
“Kada bacaan mandi tu pang nang ma anaki, Tuh ai” Jar Tuan Guru manjalasakan.
“Limbah hitu pang kaya apa Guru nang  bujur niatnya?” Utuh Itik batakun.
Tuan guru badiam satumat, bapikir dalam hati, lamun kaubaca akan arabnya Utuh ni jalas kada bisa, baik bahasa saurang haja nyaman Utuh lakas bisa. Lalu…
“Kaya ini Tuh ai dangarakan lah baik-baik: Bismillahirrahmaanirrahiim, sahaja aku mandi junub pardu karana Allah Ta’ala; langsung ha lagi babubui banyu ka kapala saikungan atawa langsung burrr banyalam saikungan ka banyu tangbanyu, ba gusuk-gusuk sampai barasih, naik ha lagi, tuntung am sudah” Ujar tuan Guru manjalasakan.
 “Kaya itu hajakah Guru, kalu ai ada lagi tambahnya bacaannya” Manyahuti Utuh Itik pinda kada parcaya lawan padahan Tuan Guru.
“Kada ada, hinggat si tutu pang, kada jangan di tambahi lagi” Ujar Tuan Guru manahapi.
“Uma- uma bungulnya aku, uma bungulnya aku guru ai, tasalah kalinya nang kupakai harajin , limbah dimapa Guru, nang tadahulu tasalah tu” Jar Tuh Itih pulang.
“Nang lalu, kada kawa ai, yang lalu biarlah berlalu, nang pacang bujurakan, kaya itu ja. “Tuan Guru bapadahan.
“Nitu pang Guru ai nang di takunakan, tarima kasih banyak, tarima kasih banyak Guru ai, ka tida aku tasalah batatarusan saku” Jar Tuh Itik pulang.
“Sama-sama, sukur ikam mau batakun, ba arti tuhan masih sayang lawan ikam Tuh ai” Ujar Tuan Guru mamuji.
“Sudah asa lapang dadaku Guru ai, jadi, aku handak bulik ai lagi, parahatan wayah maumpani itik di punduk, muadahan ai umanya ba akal ma umpaniakan itiknya” Ujar Utuh Itik, lalu badiri, basujutan lawan tuan Guru, lalu turun limbah mambari salam,
Langsung ai Utuh Itik bulik mangaluyur ampah ka hulu, tuju ka Kambat Subarang.

(Algazali: Walatung, 12 April 2015. Klik: www.algazali296.blogspot.com )


3.    HARAM SAKALI

Kisah ini terjadi sudah lawas banar, di wilayah Ilung di pinggir Tangbanyu Batang Alai.
Ada di kampung itu nang bangarang Abring, urangnya bubungul pintar, banyak bungulnya pada pintar.
Pada hari itu, siuh kaciuman bau hayam bapanggang tumatan rumah Abring, Urang tatayan rumah bingung, Abring ni kada ada baingu hayam, mun manukar kada talilihat baduit, mun manyumbalih, kadada ta dadangar kariuknya. Dari pada bingung urang subalah rumah tadi mandatangi rumah Abring nang bakukus palak mambanam hayam itu.  Lalu ….
“Oo… Abring… napa di  ulah, pinda sihur nih bau hayam bapanggang “Ujar urang subalah rumah manakuni Abring nang lagi maharagu panggangan.
Lalu badiri Abring, mamaraki urang tadi,
“E. ih, Tuha ai, aku lagi mamanggang hayam,” Ujar Abring.
“Di mana ta ulih, hayam ka gaganalan tu, uma nyamannyalah Bring!” ujar urang subalah rumah tadi.
“ Tadi , ada hayam mati larut di tangbanyu, ku kapar (di kair lawan kayu), ku barubuti bulunya, ku buangi parutnya, ku basuh barasihi, ku uyahi, lalu kuhidupi api, lalu hayam tadi ku panggang.” Ujar Abring manyahuti.
“Uma…. Uma Bring. Haram Bring ai, kada bulih di makan, hayam mati mudar tu” Jar urang subalah mamadahi.
“Kada papa tuha ai… haram sakali ha” Ujar Abring ba alasan.
“Di mapang Bring nang haram dua kali tu” Ujar urang subalah manakuni.
“Haram nang pamugaan haram mancuntan, haram nang ka dua haram mamakan, mun aku kada ulihan mancuntan , hayam nang di buang urang di tangbanyu, lalu ku bibit, lalu kumasaki, lalu kumakan, jadi aku haram sakali haja , haram mamakan haja” ujar Abring pulang manjalasakan.
( Tapaksa lihum urang subalah rumah, badiam, di padahi kada mangarti jua urang bubungul pintar tu, lalu urang subalah rumah tadi mangaluyur bulik ka rumah, sambil takurihing dalam hati.).

(Algazali: Walatung, 12 April 2015; Klik: www.algazali296.blogspot.com)


4.    ILMU CUNTANAN


 Darman ni bingung malihat bibinian bakawan ba ampat ba lima saban malam pupukul sapuluhan malam malibas tuju kahulu, bilang saban malam di itihinya kaya itu tarus, maka urangnya jua itu-itu pang. Garunuman sambil ba jalan, napa-napakah nang di pandir bubuhannya tu kada tahu jua, kada jalas nang di pandir, inya gimit-gimit haja  pang suaranya.
Alah kulihal, Darman ni panasaran jua, lalu di iringinya ai surangan jauh di balakang. Handak mangatahui kamana pacangan lawan nangapa nang di gawi. Di iringi tarus, tarnyata singgah ka rumah Nini Gayung, Panasaran jua, umpat singgah jua, tapi kada wani naik, tapi Darman masuk ka barumahan, ba u up mandangarakan, sakalinya urang balajaran ilmu. Tapi inya kada tahu ilmu nangapa nang di lajarakan. Karana Darman kancang handak tahu jua. Malam isok di iringinya pulang., sampai babarapa malam. Di dangarakan tarus, sampai samunyaan nang di lajarakan Nini Gayung nu bubuhan bibinian tadi hapal samunyaan, tapi kada tahu ilmu nangapa lawan apa tujuan ilmu tu tadi.
Sudahai, ilmunya hapal wan cara manggawi ilmu nya jua bisa.
Tadimapa pas malam sanayan itu, Darman mancium bau harum, bau umai nyamannya, kada suah inya mancium bau nang kaya itu, manurut panciumannya, lalu di untingnya asal bau harum tadi, kada pang jauh, sakalinya diparaki, tarnyata ada urang baranak nang pinda halinan, lawan jua inya malihat bubuhan bibinian nang balajar ilmu nu NINI Gayung jua adaan gaus-gausan di barumahan sambil manjilati darah urang baranak  nang batinisan. Rambutnya bajambam babalik manutupi muhanya.
Darman ni kapingin bangat jua handak marasai darah tadi, kacar tu pang liurnya batitikan sian. Tapi rupanya mangaji  ilmunya kada sawat tamat, lalu timbul di hati Darman, nangapa jua ngini, Bakicing-babuncilak manahani liur, sambil mamikirakan, sakalinya timbul ingatan , mun kaya ini kalakuan kada lain pada ujar urang tu kalakuan KUYANG, Rupanya Darman ta iringi wan ta umpati orang mangaji jadi Kuyang. Nang tujuannya supaya laki kawa sakahandak bini, atau madu anum handak mangalahakan madu tuha. Laki sayang kada kawa mambuang.
Limbah tapikir kaya itu, Darman gasak bulik, gasak pulang batubat mambuangi ilmu kuyang nang talanjur di cuntannya.
Takutan jua alahai Darman jadi kuyang … he…he…he. Lagi ha sababarang kaji, kalu takaji ilmu kuyang kaya Darman. Jadi kakawalan nai handak balajar ilmu harus tahu, ilmu nangapa wan gasan nangapa, wan jua baguru baik-baik  Pakacil ai ….

(Algazali; Walatung, 12 April 2015. Klik: www.algazali296.blogspot.com)

5.    MANDULANG INTAN

Takisah Panya Ilah wan Manya Ilah badua laki bini (Nama Samaran), Sidin ini urang Walatung jua asalnya, lalu madam ka Handil Dua Banjar, gawian sidin bahuma balawasan. Cukup haja pang bakulihan banih gasan satahun mambari makani sakaluargaan.
Tahun itu imbah batanam, wayah puang gawian, handak jua umpat urang nang lagi rami mandulang intan di Campaka, lalu tulakan sidin dua laki bini. Banyak jua pakakas nang di bawa, mulai duit, linggangan dua buah, tarpal gasan pupundukan, tikar, kalambu, iwak garinting, cangkul, parang tirak sampai gudam, pukunya salangkapnya kaparluan gasan mandulang nang kaya urang jua tuh.
Sudah taulih lukasi nang bagus didulangi, lakas manajak punduk gasan istirahat bamalam, makan, dan sabagainya, mulai nang Dua laki bini tadi manabuk tanah mandulang nang kaya urang jua.
Dulang….  Dulang… dulang , mandua bulan sudah kadada bakulih  intan sabiji-biji. Lalu barunding dua laki bini sambil bararabahan galing-galingan limbah isa…
“Oo.. manya. Kaya apa kita nih, sudah mandua bulan balum kulihan lagi, mana sangu pamakan sudah parak lingis, ayu am umanya, adalah pandapat, mun bulik, supan kita kada bapakulih.” Panya Ilah maungkai pandir.
“Aku ni bingung jua, asa kada kawa bapikir nah. “Sahut nang bini.
“Asa ada pang pikiran, mun cucuk jua lawan di ikam, umanya ai”Ujar panya Ilah.
“Kaya apang tih abahnya” manyahut umanya Ilah.
“Adapang mun cucuk, kita cubai pang batakun nu Tuan Guru nang Di Martapura, nu siapakah kaina sambil batakunan di jalan. Batakun cara supaya bakulihan jua kita mandulang ini, ada jua nang di bawa bulik kaina ka rumah. Kalu adakan amalan atawa cara nang kaya apa jua, umanya ai” Ujar panya Ilah manjalasakan.
“Nah, akur abahnya ai, pas banar am tu, pabila tih pacang tulak batakun”. Sahut nang bini.
“Mun inya kawa isuk, kita tulakan” ujar Panya Ilah manggasak.
“Akur.. banar abahnya ia” Ujar nang bini.
Singkat kisah, hundap carita, tulakan badua laki bini ka Martaputa, sambil batatakunan di mana Tuan Guru nang patut. Kada lawas sampai di Martapura, Langsung ai manuju rumah Tuan Guru (kada usah di sambat). Singkatnya, nang dua laki bini di bari amalan, yaitu. Pamugaan manggawi sambahyang Duha ampat raka’at, sakira-kira pukul tujuh baisukan, limbah badu’a , mambaca salawat Kamilah tujuh puluh kali, limbah hitu, mambaca istigfar tujuh puluh kali jua,  lalu paampihan manbaca dua barian tuan Guru, sakali gasan panutup, hanyar bagawi mandulang.
Limbah hitu bulikan ai nang dua laki bini tadi. Sawaktu di parjalanan bulik, panya Ilah ini bapikir, dalam hati sidin; mun aku salang manggawi amalan barian guru tadi, sawat panas ari, kalandungan jua hanyar turun bagawi. “gagarunum dalam hati Panya Ilah. Lalu…
“O.. umanya, ikam hajalah nang manggawi amalan barian guru tadi, mun aku nang manggawinya, kaina landung, wan panas ari hanyar tagawi gawiannya.”Ujar panya Ilah mamandiri nang bini.
Nang bini ni tamasuk urang bisa jua soal urusan agama, lalu jar nang bini manyahuti “Cucubaakan ai bagamat balajar baamalan”
Sampai ka punduk, pas ari kamarian sudah parak kadap.
Isuk hari, baisukan limbah makanan, nang laki tulak bagawi batabuk mandulang, nang bini di punduk ma amalakan amalan barian tuan guru. Kira-kira pukul sambilan tuntung ba amalan, lalu manyiapakan sangu gasan tang hari, pupukul sapuluh hanyar tarangkat bagawi manggani’i laki ka gawiya. Kada jauh jua paling duapuluh dapa pada punduk.
Nang ngaran amalan di  gawi tarus ai ulih nang bini saban hari.
Kurang labih saminggu, kadangaran papar kuriak nang bini ba salawat di punduk” Allahumma shalli a’laa Muhammad….. Allahumma shalli a’laa Muhammad….. Allahumma shalli a’laa Muhammad….. Allahumma shalli a’laa Muhammad…..”
Mandangar nang bini papar kuriak, gasak ai panya Ilah ni naik pada lubang tabukan, bukah tuju ka punduk, kada tahu lagi awak hibak lawan licak, masuk ka dalam punduk.
“Napa umanya… napa umanya papar kuriak manyalawat kanyanyaringan” Jar Panya Ilah.
“Na.. abahnya, tadi waktu aku ba amalan gugur mantapuk ka sajadah intan ini nah” manyahuti nang bini sambil maungkai yakan intan di talapak tangan nang ganalnya kaya biji jagung.
Lalu di pariksa ulih nang laki intan tadi “iya banar umanya ai intan, alhamdulillah. “ Lalu gagarunum pulang nang laki” Uma lih umanya, bauntungnya ikam, ikam makaam nyaman, maka banung, ba amalan dapat pahala, mandapat intan ha pulang, aku maka am,  mana lapah, mana bapanas, mana bakuncalak wan licak, yatu kada taulih intan jua. Mun damia bulikan ha kita isuk, umanyaai, sudah jua ada kulihan,”
Ujar habar intan kulihan itu tadi kada dibariakan nang bini di jual. Ujar sidin gasan kanang-kanangan waktu mandulang. (Bisa ha tu mamaham kisah tadi saurang ).

(Algazali; Walatung, 13 Maret 2015. Klik: www.algazali296.blogspot.com)