Senin, 13 April 2015

KISAH BAHASA BANJAR HULU SUNGAI ( 1 )


KISAH-KISAH BAHASA  BANJAR HULU SUNGAI ( 1 )
        Di Ceritakan Kembali Oleh : Algazali.
Biasanya  kisah-kisah yang dituturkan dalam bahasa Banjar ada yang berasal dari pengalaman orang-orang dahulu pada kejadian sehari-hari atau kisah fiktif rekaan sebagai pelipur lara, sebagai tamsil, nasehat agama, sindiran yang penuh makna, juga sebagai bahan pengajaran bagi generasi yang akan datang. Sering di ceritakan pada waktu Majelis Taklim.
Kisah –kisah tersebut ada yang memang lucu, sedih, semuanya terkandung nasehat dan petuah agama sebagai tamsil dalam menjalani kehidupan sehari-hari.
Beberapa kisah tersebut seperti berikut ini :

1.  NIAT MANDI WAJIB 1
Hari nitu Diang Halus bailang karumah pambakal Anang manakunakan kaya apa caranya handak baulah paramisi ijin nikah.
“Assalamu’alkum “ jar Diang Halus
“ Wa’alaikum salam “ Pambakal Anang manyahuti.
“O… Diang kah, masuk, ayu lakasi masuk. Ada habar nang pantingkah Diang?” Jar Pambakal Anang.
“Ya haja ah, maka am ulun ka sini, anu banarai, aku ni pacang balaki wan urang Buluan. Jadi manakunakan kaya apa caranya baulah nang ujar urang tu paramisikah ngarannya”. Ujar Diang Halus manyahuti sambil kurihing lihum.
Diang Halus ngitu sasuai urangnya, awak halus lawan jua masih anum, umur lima walas tahun. Jar  sakulah SMP hanyar kalas dua, tapi rupa bungas, awak putih, kijil ha pulang, katia banyak lalakian nang handak maambil bini. Uma bapanya jua mahijaakan inya kunyuk-kunyuk wan lalakian bapacaran. Jua kada kaubar ma awasi wan mandidik anak, di mapang mun hibak gawiyan. Paribasa turun hayam naik hayam atau turun bang naik bang. Bapanya umpat bagawi di Sawit di Pulau Damar, tapaksa ai tulak susubuhanan balum batahrim, buliknya sampai karumah rancak limbah mangrib, jahanu taka limbah isa. Umanya damintu jua, susubuhanan tulak ma ambil upah batanjang ka Banua, bulik karumah sampai parak magrib. Malam kauyuhan. Dimapa kawa ma awasi wan malajari anak bini, saurang haja kada cukup banyak kada bisanya.
“Umai Diang, ka aanumam handak balakilah ikam” jar Pambakal Anang
“I ih paai bujuran tu, wan urang Buluan lalakiannya, rancananya bulan nang pacang ini pang nikahnya.” Manyahut Diang Halus.
“Abah, mama ikam  satujulah, wan jua harusnya abah ikam nang maurus ngini, kada sawat taka ikam Diang ai.” Sambung Pambakal Anang.
“Abah, mama ulum katuju banar wan urang tu, tapi sidin kada kaubar maurusikan ini, tapaksa ai ulun balajar baurusan jua, gasan saurang jua pang,” Jar Diang Halus pinda kurihing masam, mata kurup-kurup ha pulang.
“Iya kah, lamun damintu, ikam ni kakaanuman pacang balaki, aku umpat batakun, hapallah dahulu niat mandi Diang ?.” Batakun Pambakal Anang.
“kaina dahulu paai, lamun pian pang bacaannya kaya apa jua? Manjawab Diang Halus bagimit, muhanya pinda bararai kalas. Jadi piragah tahu supaya kada ta ungkai kasupanan saurang nang kada bisa bacaan niat mandi wajib.
“lamun diaku bacaannya kaya ini, allahumma lakasumtu, wabika amantu, wa ‘ala rizkika abtartu, birah matika yaa arhamar rahimin” Ujar Pambakal Anang manyahuti (sidin ini tahu jua , kira-kira Diang ini kada bisa niat mandi, limbah malihat muha Diang pinda pucat wayah ditakuni niat mandi tadi, jadi di pancing sidin lawan bacaan buka puasa. Pikir sidin mun Diang bisa bacaan niat mandi, pasti manyalahakan bacaannya).
“Sama di pian tu pang jua bacaannya” Ujar Diang Halus manyahuti, sambil muha batunduk.
“Ha… ha.. ha.., ba arti ikam ini kada tahu bacaan niat mandi Wajib lah, tadi nang ku baca tu bacaan buka puasa Diang ai, di mapa handak balaki, mun kada bisa bacaan niat mandi, anak ikam pacang jadi musang tangka tahulah kaena” Jar Pambakal Anang mamadahi.
“Ai damintukah, bujuran ai ulun kada bisa, dimapa abah, mama kadada malajari, batakun kada suah jua, tapi ulun ni handak balaki, ulun kada hakun anak ulun pacang jadi musang kena, jadi tulungi lajari ulun niat mandi nang bujur tu kaya apa, lawan kaya apa caranya manggawi mandinya ?” Tapaksa Diang Halus basusupanan bapadah bajur-bujur. Sambil muhanya batunduk ka susupanan.
“Aju ja, sampai bisa, sampai hapal, mun balum hapal wan bisa kada ku ulahakan paramisinya “ Ujar Pambakal Anang ( Lalu di lajari sidin Diang Halus sampai bisa wan hapal, limbah itu hanyar di ulahan sidin paramisinya).
( Algazali, Walatung, 11 April 2015; Klik: www.algazali296.blogspot.com )
2.    NIAT MANDI WAJIB 2
Tersebutlah kisah bahari urang nang bangaran Utuh Itik (galar samaran), sidin badiam bapunduk dihutan baruhan, bausaha baingu itik ba u umuran, bagana di wilayah Kambat Subarang. Urangnya sudah tuha, babini, ba anak bacucu.
Pada suatu hari timbul dalam pikiran sidin handak batakun niat mandi, lawan jua manakunakan niat mandi wajib nang sidin pakai hari-hari sudah bujur atawa balum. Dimapang bacaan niat mandi tu tadi padahan kakawalan sidin waktu lagi anum wayah takumpulan di gardu.
Sidin tulak bakayuhut bajalan bagamat, maklum sudah tuha, tulak manuju ka Jatuh nu Tuan Guru ( ngarannya kada di sambat) , kada lawas sampai, maklum kada jauh jua Kambat lawan Jatuh. Nang ngaran sudah tahu, langsung ai sidin singgah ka rumah tuan guru, di janguk, lawang babukaan haja baarti  Tuan Guru ada di rumah. Lalu di katuk lawang wan mambari salam, kada lawas manyahut matan di dalam kadangaran gagadabak batis bajalan ampah ka muha lawang. Lalu bacangul Tuan Guru sambil takurihing.
“oo.. Utuhkah, ayu masuk, duduk ka dalam nih. Oo… umanya, lakasi ulahakan banyu, ada tamu ni”. Ujar tuan Guru.
Sudah dudukan bagus, bapapandiran macam-macam. Lalu …….
“Aku ni adapang sadikit nang di  takunakan guru ai”Ujar Utuh Itik.
“Sadikitkah banyakkah ungkai ha jangan basusupanan, mun kawa manjawab wayah ini kujawab, mun kada dapat, kaena manakunakan ka lain jua” jar tuan Guru.
“Ada pang sadikit ku takunakan masalah niat mandi wajib nang ampunku ngini, asa supan pang manyambat” jar Tuh Itik pinda lihum.
“Sambat ha, kada siapa jua nang mandangar pada aku ha, umanya jauh jua di juruk” Ujar Tuan guru manyahuti.
“Tapi jangan di tawa akan yalah, kaya ini guru ai, allahhumma garabak bihi bintang kalam, lakasi kapala tahi basisih, aku handak banyalam,. Limbah hitu langsung ha lagi  aku bacabur ka tangbanyu”. Jar Utuh Itik bagimit, satangah babisik, takutan kalo ada nang mandangar, kena manyupanakan, pikir sidin.
“Ala… ala..hai Tuh, uma-uma Tuh, badimapa ikam, uma… uma tuh dimapa ikam, tasalah bangaaat tuh ia , kaya itukah bacaan saban kalian mandi wajib ikam “. Kada karasaan tuan Guru tanyaringi baucap, kada karasaan manyambur liur sidin  jua.
“E..eh Guru ai, nitu haja pang nang tahu, tapi Guru ai nitu gin ba anakan ha, malima ikung, kadada nang timpangnya, kaya urang ha jua Guru ai “ jar Utuh Itik ba alasan.
“Kada bacaan mandi tu pang nang ma anaki, Tuh ai” Jar Tuan Guru manjalasakan.
“Limbah hitu pang kaya apa Guru nang  bujur niatnya?” Utuh Itik batakun.
Tuan guru badiam satumat, bapikir dalam hati, lamun kaubaca akan arabnya Utuh ni jalas kada bisa, baik bahasa saurang haja nyaman Utuh lakas bisa. Lalu…
“Kaya ini Tuh ai dangarakan lah baik-baik: Bismillahirrahmaanirrahiim, sahaja aku mandi junub pardu karana Allah Ta’ala; langsung ha lagi babubui banyu ka kapala saikungan atawa langsung burrr banyalam saikungan ka banyu tangbanyu, ba gusuk-gusuk sampai barasih, naik ha lagi, tuntung am sudah” Ujar tuan Guru manjalasakan.
 “Kaya itu hajakah Guru, kalu ai ada lagi tambahnya bacaannya” Manyahuti Utuh Itik pinda kada parcaya lawan padahan Tuan Guru.
“Kada ada, hinggat si tutu pang, kada jangan di tambahi lagi” Ujar Tuan Guru manahapi.
“Uma- uma bungulnya aku, uma bungulnya aku guru ai, tasalah kalinya nang kupakai harajin , limbah dimapa Guru, nang tadahulu tasalah tu” Jar Tuh Itih pulang.
“Nang lalu, kada kawa ai, yang lalu biarlah berlalu, nang pacang bujurakan, kaya itu ja. “Tuan Guru bapadahan.
“Nitu pang Guru ai nang di takunakan, tarima kasih banyak, tarima kasih banyak Guru ai, ka tida aku tasalah batatarusan saku” Jar Tuh Itik pulang.
“Sama-sama, sukur ikam mau batakun, ba arti tuhan masih sayang lawan ikam Tuh ai” Ujar Tuan Guru mamuji.
“Sudah asa lapang dadaku Guru ai, jadi, aku handak bulik ai lagi, parahatan wayah maumpani itik di punduk, muadahan ai umanya ba akal ma umpaniakan itiknya” Ujar Utuh Itik, lalu badiri, basujutan lawan tuan Guru, lalu turun limbah mambari salam,
Langsung ai Utuh Itik bulik mangaluyur ampah ka hulu, tuju ka Kambat Subarang.

(Algazali: Walatung, 12 April 2015. Klik: www.algazali296.blogspot.com )


3.    HARAM SAKALI

Kisah ini terjadi sudah lawas banar, di wilayah Ilung di pinggir Tangbanyu Batang Alai.
Ada di kampung itu nang bangarang Abring, urangnya bubungul pintar, banyak bungulnya pada pintar.
Pada hari itu, siuh kaciuman bau hayam bapanggang tumatan rumah Abring, Urang tatayan rumah bingung, Abring ni kada ada baingu hayam, mun manukar kada talilihat baduit, mun manyumbalih, kadada ta dadangar kariuknya. Dari pada bingung urang subalah rumah tadi mandatangi rumah Abring nang bakukus palak mambanam hayam itu.  Lalu ….
“Oo… Abring… napa di  ulah, pinda sihur nih bau hayam bapanggang “Ujar urang subalah rumah manakuni Abring nang lagi maharagu panggangan.
Lalu badiri Abring, mamaraki urang tadi,
“E. ih, Tuha ai, aku lagi mamanggang hayam,” Ujar Abring.
“Di mana ta ulih, hayam ka gaganalan tu, uma nyamannyalah Bring!” ujar urang subalah rumah tadi.
“ Tadi , ada hayam mati larut di tangbanyu, ku kapar (di kair lawan kayu), ku barubuti bulunya, ku buangi parutnya, ku basuh barasihi, ku uyahi, lalu kuhidupi api, lalu hayam tadi ku panggang.” Ujar Abring manyahuti.
“Uma…. Uma Bring. Haram Bring ai, kada bulih di makan, hayam mati mudar tu” Jar urang subalah mamadahi.
“Kada papa tuha ai… haram sakali ha” Ujar Abring ba alasan.
“Di mapang Bring nang haram dua kali tu” Ujar urang subalah manakuni.
“Haram nang pamugaan haram mancuntan, haram nang ka dua haram mamakan, mun aku kada ulihan mancuntan , hayam nang di buang urang di tangbanyu, lalu ku bibit, lalu kumasaki, lalu kumakan, jadi aku haram sakali haja , haram mamakan haja” ujar Abring pulang manjalasakan.
( Tapaksa lihum urang subalah rumah, badiam, di padahi kada mangarti jua urang bubungul pintar tu, lalu urang subalah rumah tadi mangaluyur bulik ka rumah, sambil takurihing dalam hati.).

(Algazali: Walatung, 12 April 2015; Klik: www.algazali296.blogspot.com)


4.    ILMU CUNTANAN


 Darman ni bingung malihat bibinian bakawan ba ampat ba lima saban malam pupukul sapuluhan malam malibas tuju kahulu, bilang saban malam di itihinya kaya itu tarus, maka urangnya jua itu-itu pang. Garunuman sambil ba jalan, napa-napakah nang di pandir bubuhannya tu kada tahu jua, kada jalas nang di pandir, inya gimit-gimit haja  pang suaranya.
Alah kulihal, Darman ni panasaran jua, lalu di iringinya ai surangan jauh di balakang. Handak mangatahui kamana pacangan lawan nangapa nang di gawi. Di iringi tarus, tarnyata singgah ka rumah Nini Gayung, Panasaran jua, umpat singgah jua, tapi kada wani naik, tapi Darman masuk ka barumahan, ba u up mandangarakan, sakalinya urang balajaran ilmu. Tapi inya kada tahu ilmu nangapa nang di lajarakan. Karana Darman kancang handak tahu jua. Malam isok di iringinya pulang., sampai babarapa malam. Di dangarakan tarus, sampai samunyaan nang di lajarakan Nini Gayung nu bubuhan bibinian tadi hapal samunyaan, tapi kada tahu ilmu nangapa lawan apa tujuan ilmu tu tadi.
Sudahai, ilmunya hapal wan cara manggawi ilmu nya jua bisa.
Tadimapa pas malam sanayan itu, Darman mancium bau harum, bau umai nyamannya, kada suah inya mancium bau nang kaya itu, manurut panciumannya, lalu di untingnya asal bau harum tadi, kada pang jauh, sakalinya diparaki, tarnyata ada urang baranak nang pinda halinan, lawan jua inya malihat bubuhan bibinian nang balajar ilmu nu NINI Gayung jua adaan gaus-gausan di barumahan sambil manjilati darah urang baranak  nang batinisan. Rambutnya bajambam babalik manutupi muhanya.
Darman ni kapingin bangat jua handak marasai darah tadi, kacar tu pang liurnya batitikan sian. Tapi rupanya mangaji  ilmunya kada sawat tamat, lalu timbul di hati Darman, nangapa jua ngini, Bakicing-babuncilak manahani liur, sambil mamikirakan, sakalinya timbul ingatan , mun kaya ini kalakuan kada lain pada ujar urang tu kalakuan KUYANG, Rupanya Darman ta iringi wan ta umpati orang mangaji jadi Kuyang. Nang tujuannya supaya laki kawa sakahandak bini, atau madu anum handak mangalahakan madu tuha. Laki sayang kada kawa mambuang.
Limbah tapikir kaya itu, Darman gasak bulik, gasak pulang batubat mambuangi ilmu kuyang nang talanjur di cuntannya.
Takutan jua alahai Darman jadi kuyang … he…he…he. Lagi ha sababarang kaji, kalu takaji ilmu kuyang kaya Darman. Jadi kakawalan nai handak balajar ilmu harus tahu, ilmu nangapa wan gasan nangapa, wan jua baguru baik-baik  Pakacil ai ….

(Algazali; Walatung, 12 April 2015. Klik: www.algazali296.blogspot.com)

5.    MANDULANG INTAN

Takisah Panya Ilah wan Manya Ilah badua laki bini (Nama Samaran), Sidin ini urang Walatung jua asalnya, lalu madam ka Handil Dua Banjar, gawian sidin bahuma balawasan. Cukup haja pang bakulihan banih gasan satahun mambari makani sakaluargaan.
Tahun itu imbah batanam, wayah puang gawian, handak jua umpat urang nang lagi rami mandulang intan di Campaka, lalu tulakan sidin dua laki bini. Banyak jua pakakas nang di bawa, mulai duit, linggangan dua buah, tarpal gasan pupundukan, tikar, kalambu, iwak garinting, cangkul, parang tirak sampai gudam, pukunya salangkapnya kaparluan gasan mandulang nang kaya urang jua tuh.
Sudah taulih lukasi nang bagus didulangi, lakas manajak punduk gasan istirahat bamalam, makan, dan sabagainya, mulai nang Dua laki bini tadi manabuk tanah mandulang nang kaya urang jua.
Dulang….  Dulang… dulang , mandua bulan sudah kadada bakulih  intan sabiji-biji. Lalu barunding dua laki bini sambil bararabahan galing-galingan limbah isa…
“Oo.. manya. Kaya apa kita nih, sudah mandua bulan balum kulihan lagi, mana sangu pamakan sudah parak lingis, ayu am umanya, adalah pandapat, mun bulik, supan kita kada bapakulih.” Panya Ilah maungkai pandir.
“Aku ni bingung jua, asa kada kawa bapikir nah. “Sahut nang bini.
“Asa ada pang pikiran, mun cucuk jua lawan di ikam, umanya ai”Ujar panya Ilah.
“Kaya apang tih abahnya” manyahut umanya Ilah.
“Adapang mun cucuk, kita cubai pang batakun nu Tuan Guru nang Di Martapura, nu siapakah kaina sambil batakunan di jalan. Batakun cara supaya bakulihan jua kita mandulang ini, ada jua nang di bawa bulik kaina ka rumah. Kalu adakan amalan atawa cara nang kaya apa jua, umanya ai” Ujar panya Ilah manjalasakan.
“Nah, akur abahnya ai, pas banar am tu, pabila tih pacang tulak batakun”. Sahut nang bini.
“Mun inya kawa isuk, kita tulakan” ujar Panya Ilah manggasak.
“Akur.. banar abahnya ia” Ujar nang bini.
Singkat kisah, hundap carita, tulakan badua laki bini ka Martaputa, sambil batatakunan di mana Tuan Guru nang patut. Kada lawas sampai di Martapura, Langsung ai manuju rumah Tuan Guru (kada usah di sambat). Singkatnya, nang dua laki bini di bari amalan, yaitu. Pamugaan manggawi sambahyang Duha ampat raka’at, sakira-kira pukul tujuh baisukan, limbah badu’a , mambaca salawat Kamilah tujuh puluh kali, limbah hitu, mambaca istigfar tujuh puluh kali jua,  lalu paampihan manbaca dua barian tuan Guru, sakali gasan panutup, hanyar bagawi mandulang.
Limbah hitu bulikan ai nang dua laki bini tadi. Sawaktu di parjalanan bulik, panya Ilah ini bapikir, dalam hati sidin; mun aku salang manggawi amalan barian guru tadi, sawat panas ari, kalandungan jua hanyar turun bagawi. “gagarunum dalam hati Panya Ilah. Lalu…
“O.. umanya, ikam hajalah nang manggawi amalan barian guru tadi, mun aku nang manggawinya, kaina landung, wan panas ari hanyar tagawi gawiannya.”Ujar panya Ilah mamandiri nang bini.
Nang bini ni tamasuk urang bisa jua soal urusan agama, lalu jar nang bini manyahuti “Cucubaakan ai bagamat balajar baamalan”
Sampai ka punduk, pas ari kamarian sudah parak kadap.
Isuk hari, baisukan limbah makanan, nang laki tulak bagawi batabuk mandulang, nang bini di punduk ma amalakan amalan barian tuan guru. Kira-kira pukul sambilan tuntung ba amalan, lalu manyiapakan sangu gasan tang hari, pupukul sapuluh hanyar tarangkat bagawi manggani’i laki ka gawiya. Kada jauh jua paling duapuluh dapa pada punduk.
Nang ngaran amalan di  gawi tarus ai ulih nang bini saban hari.
Kurang labih saminggu, kadangaran papar kuriak nang bini ba salawat di punduk” Allahumma shalli a’laa Muhammad….. Allahumma shalli a’laa Muhammad….. Allahumma shalli a’laa Muhammad….. Allahumma shalli a’laa Muhammad…..”
Mandangar nang bini papar kuriak, gasak ai panya Ilah ni naik pada lubang tabukan, bukah tuju ka punduk, kada tahu lagi awak hibak lawan licak, masuk ka dalam punduk.
“Napa umanya… napa umanya papar kuriak manyalawat kanyanyaringan” Jar Panya Ilah.
“Na.. abahnya, tadi waktu aku ba amalan gugur mantapuk ka sajadah intan ini nah” manyahuti nang bini sambil maungkai yakan intan di talapak tangan nang ganalnya kaya biji jagung.
Lalu di pariksa ulih nang laki intan tadi “iya banar umanya ai intan, alhamdulillah. “ Lalu gagarunum pulang nang laki” Uma lih umanya, bauntungnya ikam, ikam makaam nyaman, maka banung, ba amalan dapat pahala, mandapat intan ha pulang, aku maka am,  mana lapah, mana bapanas, mana bakuncalak wan licak, yatu kada taulih intan jua. Mun damia bulikan ha kita isuk, umanyaai, sudah jua ada kulihan,”
Ujar habar intan kulihan itu tadi kada dibariakan nang bini di jual. Ujar sidin gasan kanang-kanangan waktu mandulang. (Bisa ha tu mamaham kisah tadi saurang ).

(Algazali; Walatung, 13 Maret 2015. Klik: www.algazali296.blogspot.com)





Tidak ada komentar:

Posting Komentar