KISAH-KISAH BAHASA BANJAR HULU SUNGAI ( 2
)
Diceritakan
kembali oleh : Algazali.
Kisah-kisah berikut
merupakan sambungan dari yang pertama , yang merupakan pengalaman sesorang atau
beberapa orang dalam satu atau beberapa kejadian yang berkesan dan patut di kenang seumur
hidup bahkan dapat merubah jalan
hidup seseorang ke arah yang lebih baik.
Kisah-kisah tersebut saya tulis dalam bahasa Banjar Hulu Sungai, agar supaya
kita bisa mengingat kembali khasanah ragam bahasa dan budaya Hulu Sungai.
Kuhususnya wilayah Barabai dan sekitarnya.
Mudah-mudahan kisah-kisah berikut ini dapat memberikan pelajaran yang berharga bagi
kita sekalian.
1. HARAGA ILMU
Kisah
ini marupa akan pangalaman sasaurang nang umpat bausaha ka banua urang.
Wayah
itu kira-kira tahun sambilan puluhan, wayah rami urang tulak bausaha mambatang.
Aku handak jua umpat bausaha mambatang. Aku wan kawan balima tulakan
mambatang ka Simpang Pait wilayah
Kalteng. Sabarataan parlangkapan di
bawa, nang kaya parang, tarpal, pamakan wan nang lain-lain. Samunyaan barang di
bawa mamburung mutur kol. Matan rumah di Waringin sampai ka Banjarmasin , di
tarusakan ba kalutuk sahari samalaman hanyar sampai ka Simpang Pait. Pas wayah
baisukan sampai ka tujuan , lakas kami manuju lukasi mamakai jukung siwaan nang
kawa mambawa kami sabarataan wan pakakas kami. Parak sajam kali bajukung munyusuri sungai
halus tabukan tangan (parit), hanyar sampai ka lukasi. Sampai di lukasi gasak
kami baulah rarampaan gasan badiam, baistirahat atawa bamalam samantara bagawi mambatang. Pas banar
lukasinya, kayunya banyak banar, ganal-ganal ha pulang.
Kurang labih sabulan bagawi, kabatulan kada jauh wan gawiyan
kami, ada urang baulah bangsau.
Pas
parak tanghari itu ada nang basaruan, handak manyalamati masin bangsau, maka
manyumbalih kambing gasan lauknya.
Bagasak-gasak aku batata, puruk baju,
culup silawar, pasang kopiah, ngur tulak ka saruan manunti kakawalan
nang sudah tadahulu tulak. Sudah takumpulan saruan, lalu puhun ( nang tukang
saru) basarah;
“Saudara
kakawalan barataan, tarima kasih atas kadatangan sampiyan barataan mamanuhi
hajat kami ini, adapun maksud wan tujuan kami maundang sampiyan barataan kada
lain adalah kami handak mambuka bangsaw ini, untuk itu kami mohon untuk mambaca
akan du’a salamat, nang tujuannya mudah-mudahan dalam manjalankan masin bangsau
salamatan, jangan sampai tajadi hal-hal nang kada kita kahandaki, nah
damikianlah pangantar kami, “
“Nah
silakan Pak Haji mambawa akan” Ujar puhun, maka nang ma ulah aku takajut kada
sakira, puhun (tuan rumah) tadi manunjuk aku nang manbaca akan du’a nya . Gasak
ku pariksa kupiah, tarnyata aku tapakai kupiyah haji, kada ingat tadi handak
tulak bagasak-gasak. Kusuruh nang lain haja, karna aku dasar kada bisa, apalagi
hapal du’a salamat nitu.Kada tahu napa-napa
maklum di kampung aku ni kaki jua. Ku tunjuk nang lain kadada jua nang
maunya, tatap manunjal di aku tu pang. Maklum jua di situ takumpulan sabarataan
nang kada bisa nya.
“Lamun
damintu ayu ai kita bamula bakakatulan nah.” Ujar ku, untung haja muha hirang,
jadi kada nampak pinda pucat, tapi galitiran jua bapaluh awak saikungang.
“Ayu
ja kita bamula.” Alfatihah …… (sampai tuntung, di baca ayat ampat sakali.. sakali… lalu mambaca
du’a nya…. Alhamdulillah…..
allahummashalli ala sayidina muhammad ….. (masih nyaring)…… (bagimit, di
hujung tanyaring sadikit), …. Din ….
Ya…. Kaaa, ….. saaaab, …… mah,
….. lanaaa, …… banaaa, …..ya
arhamarrahimiiin… …yaaa
arhamarrahimiiin. (nang lain manyahuti nyaring-nyaring) , ….. amiiin ……
amiiin…. Rabbanaatina …..(banyaring sadikit sampai tuntung) ….. walhamdulillahirabbbil
alamin.”.
Uma
kada pari basa paluh nunui saikungan. Tapaksa akal di jalanakan . Untung masih
ada akal.
Tuntung
ba du’a , lalu makanan lauk kambing tadi.
Pas
handak bulikan, gasak puhun (tuan rumah) manjulungi nu aku kantungan ganal asa
barat di angkat lawan jua amplup di kasakakan ka kantung baju ku.
Sampai
ka punduk kupariksa barakatan tadi, kantungan tadi sakalinya baisi nasi
sarangsang adapang, wan kapala kambing masak. Kupariksa pulang amplupnya,
sakalinya baisi duit dua ratus lima puluh ribu, uma banyaknya jar hatiku , kurihing lihum. Umai raminya
kakawanan sapunduk makan ganal malam itu.
Lawas bagawi, kira-kira cukup bakulihan, kami
bulikan , ada pang nang batinggal , badua kawan nang hakun tunggu punduk sambil
bagawi.
Sampai
di kampung, gasak ai aku tulak nu Guru (Guru pambacaan di Majelis Taklim di
kampungku).
Sampai
karumah Guru,
“Aku
ini ada hajat datang ka sini guru ai, “
“
Napang tih Tuh” ujar Guru. (Galar ku, Utuh Mahang waktu itu).
“Damia
guru ai, aku ini handak minta tulisakan du’a salamat, tapi tulisan latin haja,
aku kada bisa mambaca tulisan arab, wan jua jangan talalu panjang, nang
hundap-hundap haja guru ai”. Jar ku.
“I.
..ih, maun panjang lapah jua aku manulis “ jar Guru.
Tuntung
guru manulisakan du’a tadi , di julung din, kartasnya kulipat kasak di kantung,
gasan parsiapan kalu tadupak kaya dahulu,. Taganangan dahulu nang kada bisa haja dapat amplup dua ratus lima puluh ribu, apalagi lamun bisa
ni , mungkin labih lagi. Pikir ku.
(Nah
tuh, hanyar tahu kalu haraga ilmu, jadi mun handak tahu haraga ilmu kabanua
urang dahulu, ilmu nang babaya ada tapakai haja , ujar paribahasa kada ada
rutan akarpun jadi).
(Algazali: Walatung, 15 April 2015. Klik; www.algazali296.blogspot.com)
2.
AJUDAN TUAN GURU
Adalah urang nang bangaran Aspi urang Banua,
sidin ini tulak madam ka Anjir, kisah ini tajadi sekitar tahun delapan puluhan,
gawiyan sidin mangujik, tapi sapida mutur sidin sapida mutur Astra tuha, nang
bunyinya pinda gagararak, jalas ai kada tapi payu, ampun urang harat-harat,
nang kaya Supar Duluk, Iksilin, lagi jaya-jayanya wayah itu. Lalu Aspi tadi
bapikir kaya apa supaya payu ujik sidin, Kabatulan diparak sidin badiam ada
Tuan Guru nang rancak ka mana-mana, mambaca, caramah atau ma isi acara tablik
akbar warung amal sampai ka jauh-jauh. Dalam pikiran Aspi, kira-kira Guru ni
hakun jadi langganan sidin maujik, sabab rancak sidin ni mun caramah ka jauh,
harus ada nang ma ambili dari pihak pangundang. Lalu di takuni sidin Tuan guru
itu…
“Guru, lamun parlu ba ujik guru ai hubungi ha
aku, aku siap haja mambawa pian ka mana pian parlu, “.
“Nah ham, pas banar Aspi ai, nitu nang ku cari, rancak aku ngalih mancari nang hakun mambawa,
apalagi nang jauh nang ma undang.” Ujar Tuan Guru.
“tapi guru ai, sapida muturnya tuha, bunyinya
pinda gagararak pang guru ai”jar Aspi manyahuti.
“Kada papa, asal kaguguran capal ja mau hidup,
lawan jua kada tapi ma ajab di jalan ia am sudah”Puji tuan guru
“E… ih guru ai, kada pang mamuji, sapida mutur
ku ini, sakali maninjak gin hidup, lawan jua salawas aku ma ingu asa kada suah
pang mogok di jalan atawa kamirisan di tangah sawang, pukunya bujur tuha, tanaga
anum haja gu ru ai, “ Ujar Aspi manambahi.
Limbah itu, Aspi kamana-kamana mangujik Tuan
Guru, wayah Guru mambaca umpat jua Aspi ma iringi, jajahanu mangawani Tuan Guru makanan, pukunya ta umpat jua di
hurmati urang, lawan jua pakaian kada kawa babarang, bila wayah mangujik Tuan
Guru, mau kada mau Baju Tulak bulanga, basilawar giting gusukannya, kopiah
tiking, limis ha pulang, kada kawa kupiah nang salaan basisirit kuning, kena
manyupanakan ka Tuan Guru. Paham saurang lah istilahnya. Padahal kabisaan nang
ada ah jua.
Lawas… lawas… kalalawasan, Aspi ini di kanal
urang sabagai ajudan Tuan Guru. Bah marangkat sipung, di kiyau ajudan Tuan
Guru.
Tadimapa kamarian itu, Aspi tulak ka langgar handak magrib ta sungsung sadikit,
kira-kira satangah anam sudah ada di langgar. Sampai waktu magrib, ada nang
bang, nang harajin jua pang. Tuntung bang, lalu kamat, tuntung kamat, hadang…
hadang… Tuan Guru nang sarajin jadi Imam kada
kawa datang, ujar Tuan Guru garing. Batutunjulan manunjuk jadi imam
bamagrib, kada nang hakunnya. Lalu ada nang ba ucap “Nih, ajudan Tuan Guru ja
nang jadi imam, kada mambadaiah kada
kawa, ajudan Tuan Guru tu”. Uma ai tapaksa ai bakayuhut maimamiakan, ayatnya
Kulya wan kulhu an nya ah, nitu pang nang hapal. Umai manggitir jua , nunui
paluh saikungan. Tuntung sampai salam. Limbah salam …
Baucap ai Aspi (Imam).” Anu bubuhannya ai, kita
bawirit handap haja, aku nah handak banar bahira”, (kada hapal wirid panjang).
Tuntung bawirit lalu ba du’a nang handap jua. Limbah itu bagasak-gasak aku
kaluar langgar bulik karumah, Sampai di rumah bahinip ai lagi, kada nya handak
bahira pang, Cuma lantaran alasan haja kada hapal wirid panjang (tapaksa akal
di jalanakan).
Nang dudi, tapaksa, ku itihi dahulu, apakah
Tuan Guru sudah kalanggar atau balum atau kada, bila Tuan guru kadada talilihat
ka langgar, aku badiam/bamagrib di rumah ja, kadawani lagi ka langgar mun
kadada Tuan Guru. Takutan kalu tadupak lagi du suruh jadi imam.
(Saumuran taganang pangalaman nitu, kada
salahnya banyak baisi pakakas, ya kalu lah, nyaman jua mamilih gawiyan).
3.
LAUK CAPAL
Nang
ngaran Ibat ini urangnya katuju bagaya, mun bakawanan takumpulan , sidin katuju
pandir mangabuwau, pandir mahalabiu, mamahapak kawan, mamakalah kawan, maka kada
kawa nang lain mambalas, katahuan sidin dah galagat. Bila kaya itu, gasak di
saluk sidin tu pamandiran atawa di putar sidin pamandiran ka lain. Pukunya nang
mana suah di pakalah sidin kada kawa mambalas tu pang.
Rancak
ai wayah bapapakalahan bahahabangan muha, tapi biar kaya itu, kapala tatap
dingin. Biar hati manggurak. Cuma nang parlu di pikirakan kaya apa supaya kawa
mambalas aja.
Suah
sakali waktu, wayah takumpulan di gardu, Ibad ba ucap.
“Uma
tadi di Barabai, matan bapukulan bahimat, maka di kapala ha pulang”Ibad
manyurung pandir , muha sidin jadi banar.
“Siapa
nang bapukulan, bamatiankah?” Nang lain manyahuti.
“Nyata
haja ah”.Sahut Ibad.
“Barapa
ikung nang mati?, Si Irus umpat jua batakun.
“Pukunya
banyak tu pang nang di pukul sampai mati” Jar Ibad.
“Limbah
pang Pulisi kada mahalatkah?” Dahlan manyalutuk.
“Ha…
ha… ha.. Urang bajual iwak tauman wan haruan buhannya ai” Tatawa Ibat kaya
tambar haha, manang pulang sidin,” satu kusung pulang buhan nikam”.
Nang
lain ranai, hinip, ganangan tadi siapa ah nang bapukulan. Handak manyurung kada
ada nang kawa di surung. Tapakalah pulang bubuhannya.
Suah
jua di surung sidin ; urang manumbalih sapi disubalah pagat, atawa uma-uma
ganalnya kangkung, tikus kawa masuk kaluangnya, atawa wayah malihat urang
mamupuk pahumaan, di rawa sidin kanapa mati pupuk di hambur-hambur daintu,
atawa bacucupatian ; umpamanya: apa parbidaan antara kacang panjang wan silawar
panjang, jawabannya, mun kacang panjang di tatak hundap-hundap tatap haja ngarannya kacang panjang, tapi mun silawar
panjang mun di tatak handap baubah ngarannya jadi silawar handap. Wan
lain-lainnya. Banyak ai kada kasambatan mun di sambati susurungan Ibat tu.
Bubuhannya
kada kawa pang sarik, mun dasar bujur Ibad jua. Bubuhannya barunding jua dimapa
kawa mambalas pakalahan sidin, ada
sabuting kajadian nang maulah buhannya handak banar mambalas. Damia kisahnya.
Pas malam giliran bajagaan , malam tu takana giliran balima; Irus, Dahlan,
Iman, Aming wan taumpat Ibat takumpul sagarup. Rami ai bapandiran , tatawaan bilang
kada bakaringan gusi. Pas wayah landung
ari, nang ba ampat guringan, tatinggal Ibat saurangan, handak manggarak ngalih
jua, bunyi karuh garung-garungan, kalalawasan muyak jua Ibat nang bajaga
saurangannannya lagi. Ada akal, di jaratnya tapih , Irus wan Dahlan masing
–masing tapih di buhul hujungnya jadi satu. Kaya itu jua Iman wan Aming. Sudah
tuntung manjarat, supaya kuat jajaratannya di anuakan sidin kalilisang, jadi
pisit ai jajaratannya. Limbah itu, di gandah sidin gardu wan kayu bapangkih,
nyata ai babunyi mandagur. Bakuriak pulang sidin” … maling….. maling ….
Maliiiiing … maaaliiiing….”
Umai
kada pari basa, takajut nang ba ampat tadi tabangunan, ada nang baluncat, ada
nang tadudi bapuat tabair-bair, ada nang babiculan tahangkup. Dimapa mun tapih
dijarat badua-badua. Pukunya habut tupang malam tu. Tapaksan ai nang ba ampat
ranai mun dasar bujur Ibat jua. Harusnya bajaga kanapa guring.
Lawas
jua bubuhannya mamikirakan. Ada saikung
nang ta pintar sadikit, Dahlan urangnya, di kiyau Alan. Alan asa hiran maitihi
kabisaan Ibat, kanapakah bila ka saruan atawa
ka urang aruh atawa di handilan malam jumahat katuju Ibat duduk di higa
lawang tawing halat. Mun urang lain kulir duduk di situ, lapah pacangan basusurung, maklum bahari tu , wayah
basusurung baisur haja. Kada kaya wayah ini pakai angkatan piring.
Bila
wayah basusurung, gasak Ibat umpat manggani i maisur piring nasi, pakacauan, nasi
tambah, atawa nang lainnya, tapi pas wayah giliran piring iwak, bila iwaknya taganal sadikit di tinggal
sidin, isur..isur, bila ada nang taganal
lagi di hurupi sidin nang di tinggal tadi nang di surung, pukunya, mana iwaknya
nang pangganalnya pasti taka nu sidin. Nah nitu jar Alan kabisaan Ibat, nitu
pulang nang di ulah gasan mambalas pakalah.
Lawas….
Pas malam Jumahat itu, giliran Dahlan
nang manyahut. Lalu di carinya capal
bakas nang kada tapakai, di barasihi sampai barasih banar, pikir Dahlan,
”pas banar wan lauknya , mirip banar wan iwak talang ba hiris. Pas jua
gangannya humbut, waluh wan kacang panjang basantan, di buati hirisan talang.
Waktu basaji, ada sabuah nang di lainakan Dahlan, Gangannya sama haja wan nang
lain, Cuma iwak talangnya tahalus, tapi ditambahi wan hirisan capal parsis
talang nang di hiris pangganalnya.
Tuntung sudah ba du’a , pas jua lampu
tarungking pinda bakurup, kurang kumpa atawa minyaknya parak habis.
Bagasak-gasak basusurung, malam tu bacabluk haja , jadi piring gangan nang di
surung badahulu, gangan nang balain tadi di surung jua, pas jua ai , gasak Ibat
mangair lalu ma andak ka higa awak.”Nah pas banar kahandakku , hapus tu tamakan
capal pacangan”. jar Dahlan dalam hati.
Tuntung
ba susurung , mulai makanan, di itihi Dahlan, Ibat gasak mangaut nasi
dirangsang buat ka piring gangan tadi , makan… kibit lauknya nang himpilan
tahalus, habis himpilan nang halus, mangibit pulang ka himpilan ganal, di
kibit.. dikibit kada tadas, “Napa iwak ka mamahingan ni”Pikir Ibat. Lantaran
kada tadas di kibit, Iwak tadi di angkat sidin, lalu di igut, habang miar muha
mai gut wastu kada himpal jua, pinda mumuh haja pang di igut asa kanyul-kanyul.
Tapi kanapa mati kada tadas di igut.”Dalam hati Ibat kahiranan. Gasak Dahlan
bukah ka juruk ka pajijipan, di mapa asa sakit parut ma arit tatawa. Marasa
kada tadas jua ma igut, lalu dipariksa, dijanaki bijur-bujur iwak nangapa jua
ini. Limbah dipariksa sidin di barasihi wan banyu pakacauan, lalu ai dalam hati
Ibat gagarunum, “ Baaah, capal wara kalinya, manda i haja di igut kanyul-kanyul
haja tapi kada himpal. Mambalas sakalinya , kaina ikam tunggu haja pambalasan
Rambo Dahlan ai.” Kada babungi pang, Alan, jua kada bahabar ka lain jua. Jadi
rahasia tatap ta jaga, supaya Ibad kada supan wan kakawalan.
Limbah
itu kada lagi Ibat duduk di higa lawang tawing halat, lawan jua tapaksa pariksa
tarus bila iwak urang aruh tu iwak talang, atawa iwak garih. Kalu-kalu lauknya
capal pulang. Cuma kabiasaan mangabuaw, mamakalah atawa mahalabiu tatap haja,
kada kawa mambuang.
(Lagi
ha katuju mamakalah dihurang , mun di balas urang kada bulih sarik, julaklah.
Makan mahir balumbuk, bawa ai lumbuk di kantung, pas nang di surung puhun GABIN, lalu baucap, kada tapakai
am lumbukku, mun pamakan mahir iwak wadi, kada salahnya bawa uyah saurang,kalu
supan batagih nu puhun, atawa kalu di sahuti puhun handak padas pulas bibir
saurang).
(Algazali; Walatung, 17 April 2015, Klik: www.algazali296.blogspot.com).
4.
MASAM TARUS
Pas malam Jumahat, limbah tuntung bahandilan , bulikannya singgahan
sapalih digagarduan nang di ulahakan tukang warung, jadi nyaman ai tarang
balampu listrik. Banyak ai urangnya, sasar landung, kira-kira jam satangah
sawalas, tatinggal balima, ba anam lawan ampun warung, kada lawas ampun warung
manyarah jua , tatinggal nang balima, yaitu; Darham panuhanya, Upik pa anumnya,
ada Anas, ada Adul, nang pa ampihan bangaran Rasid. Rasid ini urangnya picak, tapi katuju jua
umpat manggardu, inya hapal sudah jalannya, biar kada ada nang ma irit dapat
haja manuju bulik, kada bataha sasat.
“Napa nih pinda ranai, hinip, hawai banar, kadadakah nang di
suru-surung”. Ujar Darham mambuka pandir.
“ Kita basurung kisah haja pang, surung kupak (bagantian bakisah) kaya
apa am, lamun ba dum aku kada bisa, kulir jua pacang batuhuk gantung kana
guplah buhan ikam ha kaina.” Manyahut Adul nang duduk basandar di tihang,
gardunya kada batawing, sambil ma ambul kukus ruku.
“Akur banar, siapa nang mulai, ada haja jua ba mudal”.Manyambung Anas.
“Piyan nai nang panuhanya Darham ai, sudah manalu ikung tu bini,
kira-kira banyak haja pangalaman.”Jar Rasid umpat bapandir.
“I…ih, ayu ja mulai akan Ham ai” Ujar nang batiga taumbai.
“Ayu ja, tapi bila tuntung, nang lain manyambung lah”. Ujar Darham
lagi.
“Akur ja, kami ada haja jua baisi mudal kisah, Ham ai”. Jar nang ba
ampat manyahuti.
Lalu bakisah Darham…
Wayah lagi anum, aku babini, nang pamugaan lawan urang Hadikat. Wayah
itu nang ngaran anum, bagawiyan kada tapi bisa, bisa babini haja. Mintuhaan
gawiyan bahuma wan manyadap hanau. Malihat minantu kadada gawiyan, lalu ba ucap
sidin”,O.. laki Aluh, mun kada ada
ulahan , cucuba akan balajar manyadap, itu na di kampungan subarang rumah ini
ada hanau nang hanyar ba langan , haruanannya, ganal langannya, palihatku
sadang sudah dikurawang, di gual, ulahakan sigai dahulu, barang ha, haur
bakimpang gin dahulu gasan nyaman naik.”
“inggih, bah ai” Ujar ku. Kamarian tu jua gasak aku manabang haur,
ganal pang, parak kaya tampaha, limbah itu ku kimpang gasan supaya kawa batis
bajajak. Tuntung baulah sigai, gasak ku sahan ka parak puhun hanau, uma
tuhuknya mamuat, lawas jua hanyar tapuat, dimapang mun kada suah malihat urang
mamuat sigai. Sudah itu, kunaiki, sambil manjarat sigainya ka puhun hanau tadi,
malima buting jajaratan hanyar sampai ka langan nang di tuju. Itu gin bilang manggitir,
awak hibak paluh, bacaur hara kalu sigainya rabah. Parak kadap ari mamasang sigai ha. Tuntung… bulik ai
lagi, dalam hatiku isuk haja mangurawang salajur manggual pamugaan.
Isuk hari, tulak ai handak mangurawang, mambawa parang duku, wan
gugual, mintuhaan ma injami.
Kukurawang langan tadi, bagus ai mangurawang, limbah itu ku gual
langan tadi. Nang ngaran kada suah malihat urang manggual, mun mandangar rancak
ai bunyinya takui-takui. Cuba akan ai mulai manggual, gual… gual…,
gancang-gancang jua mancatuk, saikungan langan ku catuki wan gugual, jajahanu
gancang, jajahanu gimit, tabanyak gancangnya, parak sa jam saku manggual, sian
mamak langan sabukuan, dalam hatiku nyaman lakas masak langannya. Tuntung
manggual nang pamugaan. Ujar mintuhaan, kena minggu dudi di gual pulang, sampai
mayah, kira-kira ampat kali manggualnya, bila sudah mayah kambangnya, hanyar di
tatak, bila kaluar titikan laangnya baarti pacang babanyu, kawa disadapi.
Limbah tuntung manggual, bulikkai.
Isuk harinya, kamarian,
mintuhaan laki, ku lihat datang
di subarang , rupanya sidin limbah mamariksa langan nang kugual sumalam.
Mamaraki di aku, lalu ba ucap sidin”. Anu, laki Aluh ai langan nang ikam
gual sumalam lintuk (lipuk), uma sayangnya lah, maka haruannannya. “ Pikir
mituhaan mun di mamai laki aluh luku bulik.
“Iya kah bah, kada tapipikir ai handak nanayut wan mamasangi panjuhangnya
bah ai.” Ujar ku sambil batunduk.
Nang dudi paksa am ba apik , balajar bujur-bujur cara mangurawang,
manggual sampai manggulanya.
Mau ai jua jadi duit. Kawa haja tuh gasan mawilanjai bini.
“Hinggat situ pang kisah ampunku, sambung ha Dul ai, ikam pulang bakisah”.
“kaina dahulu, aku manyambung,
Dar ai, umpat batakun nah, imbah bini ikam nang dihadikat tu kaya apa wayah
ini?” Jar Adul.
“Tapisah, kada sawat ba anakan, dimapa, mun mintuha bini-bini liwar
paharuan bangat.”Jar Darham.
Mun dintu ayu aku bakisah jua” jar Adul handak mulai ma ungkai kisah.
Bahari, wayah aku lagi kakanakan, mun kada salah ingat, umur tujuh
tahunanlah. Paninian ku, tatinggal baduduan haja lagi, anak-anak sidin sudah
balainan, kada ada nang mangumpulinya.
Sidin ini gawiyan manyadap jua, tapi, sidin ini liwar pamalarnya, kami
haja , cucu din tu handak mainta karak gulanya, sidin taruhi I, di andak ka
atas salayan, maka salayannya tinggi, kada kawa kami manjanggkau. Bila sidin
handak manggula, karak gula tadi, di buat sidin pulang ka dalam gula nang sudah
batuang ka acuan, malaran jar sidin sa un dua un manambahi.
Iya aku wan adingku nang bibini nang rancak balalah nu sidin, rumah kami pang kada jauh wan rumah
nini, kukurang labih saratus dapa haja, jadi kami ai nang paling parak lawan rumah
paninian, nang lain jauh-jauh.
Tadimapa hari itu, paninian tadi ta umbai garing, Kai laki manggah, ka
uyuhan, sakit landau, rumatik luku. Nini Bini manggatar. Jadi simbungkunan
badudua , galing-galingan, daru uhan . Pas jua banyu di pajijipan habisan, kada
ada nang kawanya manciuk banyu ka sumur. Waktu itu aku wan adingku balalah ma
ilangi paninian tih, naikkan ai kami karumah sidin, jar nini” Dul… U.. Dul,
ciuk kakan pang banyu nini nah, barang ha dudua tiga gayung ka sumur, bunyu ai
karingan tuh, kami kana garingan badudua nah, “
Nang ngaran kami waktu itu kakanakan, kada tapi ba akal balum, lalu ku
sambung ai, ”Anu ni ai, karak gula nang di atas salayan tu di suruh manciuk
banyu.” Lalu bukahan ha lagi kami karumah. Bapadah lawan mama-abah. Ujar
sidin gagarunum ai , uma ai purunnya cucuku ai, Ujar mama mamadahi aku. Limbah
kajadian itu, kada lagi ah sidin pamalar karak gula. Hinggat situ pang
kisahnya. Sambung ha pulang nang lain. “ Ayu Nas ungkai jua kisah ampu ikam.”
“ Ayu ja jua, kisahku undap haja lah. Kaya ini kisahnya;
Ini pangalaman ku lagi bujangan, umpat paninian bagana tu di Ujung
Tanah, nang ngaran umpat paninian, masalah balajar agama kada taparhatiakan.
Mangaji kada bisa. Sual agama kada tapi tahu jua.
Hari itu pas ada saruan manyalawi, tulak ai jua urang aruh, nang
ngaran kada bisa, barang ai duduk di unjut-unjut takutan kalu di suruh
manyumbalih atawa mambaca du’a arwah. Jar Puhun, “ Ni… ka dalam haja masukan
muat haja ba mumuatan”. Naik ai aku, langsung manuju higa lawang nang masih
puang.
“ka tangah-tangah ni , jangan
mahiga lawang” Jar puhun lagi. “Sia-sia gin” Jar ku. Tapi ada asa marasa. Asa
barat burit bagarak, cuba akan ku angkat burit sadikit asa marikit, Ku itihi
ada pinda hirang, ku japai marikit ka tangan, kaya bakas gatah nangka nang
sudah karing. Baranai ai lagi dahulu.
Tuntung babacaan , ba susurung
jua tuntung, ada ha saruan nang batagih , “Mun ada uyah wan lumbuk surung ha
jua”. Dalam hatiku umpat ha jua batagih, baucap ai aku jua “Mun ada minyak gas surung ha jua” Kada tahu di supan ai mun tamping burit
marikit kana gatah nangka. Takurihing
puhun “. Maap haja pang Tuh ai, sumalam bakas ma andak nangka di higa
lawang nitu”. Tapaksa puhun ma anu akan minyak gas limbah tuntung makanan.
Limbah itu jara am aku duduk mahiga lawang, kalu ta dua kali batagih minyak
gas. Ha… ha.. haa… hinggat situpang kisah ku. Sambung ha pulang Pik ai.
Umai malam tu kada bakakringan gusi, raminya tatawaan , tumat-tumat
mangalakak tatawaan .
“Ayu Pik, Surung ha jua kisah nangapa ikam, ungkai haja,
nangapakah, mun inya kawa jangan kisah purici lah” Ujar Darham.
“ Umai lih , hadangi dahulu aku ma ingatakan” Jar Upik sambil bapikir
dalam hati.
Kisah ini kisah urang bahari,
adalah nang bangaran Amar Bangkinang, urang bubungul pintar. Kada bisa mamaham
pamandiran , Amar ini bagana sarumah lawan nang kaka, lalakian jua. Suah
sawaktu, nang kaka wayah ba masak, manyuruh Amar. “ Mar , janguk, lihati pang
kacang di padu, babuahan lah sudah”.Gasak Amar tulak ka padu, kada pang lawas
babulik, Jar nang kaka”. Adalah ti kacangnya Mar ?”
“Ada ai , banyakkai julu-juluran ha,” Jar Amar bangkinang manyahuti.
“Mana inya kacangnya”. Ujar nang kaka.
“Jar Pian pang tadi manyuruh manjanguk haja, jadi kujanguk ai” jawab
Amar.
“Mar, tunggui nah pamasakan, aku handak mamutiki kacang ka padu
satumat” Jar nang kaka, Tulak ai nang kaka bagasak-gasak ka padu mamutiki
kacang. Kira-kira cukup, bulik nang kaka tadi. Naik ka rumah.
“Uma….uma… Mar… api malayap kada di susurung, pamasakan karing kada di
padar,kada di tudungi.” Ujar nang kaka.
“Jar Pian pang tadi di suruh manunggui pamasakan haja, jadi kada ai
maharagui “ Jar Amar ba alasan.
Tapaksa ai ranai nang kaka, mun dasar kaya itu sudah kalakuan Amar
bangkinang adingnya.
Hinggat situpang kisahnya. Buhannya ai.
“hundapnya kisahnya Pik,” jar Adul.
“Kada tapi bisa jua aku bakisah
nah”. Jar Upik Pulang.
“Naaaah… nang pa ampihan, paju Rasid, ayu Rasid kisahakan jua
nangapakah di ulah kisah.”Ujar buhannya
manusik Rasit.
“Ayu, ja, ku ungkai kisah manyadap ha jua, “Jar Rasit.
“Barang ha ah, asal ada nang di surung, Sit ai.” Ujar Adul manyahuti.
“Maap, haja pang buhannya ai, aku ni bujur haja picak, tapin mun ada nang mahulu akan aku
ingat, sakali gin di hulu akan jalan ka manakah, asal jangan talalu jauh ha
pada rumah, hinggat dudua pal hapal haja aku.” Ayuha aku mulai kisahnya:
Dahulu aku suah jua manyadap hanau, asal ada haja nang ma ulahakan wan
mamasang akan sigai ia am sudah, Sakali haja ada nang mahulu akan ka puhunya
iya am sudah. Jadi pas waktu itu, aku mangurawang langan limbayan, rupanya
tagantar timbatu nang tiba ka atas.
Sakalinya di timbatu itu ada
sarang karawai, tumbur karawainya, kada jadi ai aku salajur manggual dahulu. Turun bagamat. Sampai ka
tanah , tuju bulik, kupadahakan sarang karawai tadi nu buhannya. Kusuruh mamuai
karawainya nyaman aku manggual kaina . Rupanya buhannya tu mamuai karawainya barujak haja. Isuk hari,
naik ai aku handak manggual langan kaurawangan sumalam. Bamula manggual, kada
sawat lawas , tumbur pulang karawainya, maka tabangat lagi tumburnya, ampiham manggual,
paksa ai turun bagamat.
“Limbah pang adalah di sangatnya” Jar Darham batakun.
“Kada ada pang, rupanya aku
picak , karawai jua picak, kada malihat di aku, jadi inya kada manyangat”. Jar Rasit manjalasakan.
Hinggat situ pang kisah ku jua.
Sudah tuntungan asing-asing manyurung kisah. Ari sasain landung.
Dimapa am , parut mulai pulang garurukan, caka inya ada nang di kutil-kutil
nyaman banar am.” Jar Darman.
“Nah , ada ai , pas banar , langsat di parak jumbatan tu bamula masakan.” Jar
Upik ma usul.
“Pas banar am buhannya ai,”Jar Adul pulang.
“Ampun siapa garang langsatya”.Jar
Upik.
“Mun kada , salah ampun Haji Durak” jar Adul.
“Kadanya haji Durak pang, Haji Duraup, Dul ai, malalain ha Adul ni”.
Jar Darman.
“Dahulu, pas sidin bakalahian laki bini, nang bini mangiau nang laki, haji Durak,
jadi ganangan bujur ngaran sidin haji
Durak ngitu. Lawan jua urang mangiyau sidin haji Idur, haji Idur, ha.”. Jar Adul
lagi.
“Ayuha , siapa nang hakun manaiki, nah, ayu aku nang mahuluakan ka
puhun langsatnya”. Ujar Anas.
“Nah , ada ai, ikam ha Sit ai, nang manaiki langsatnya.” Jar Darham
manyuruh Rasit.
Tapaksa ai Rasit bakayuhut di
hulunakan buhannya manaiki langsat nya, nang ngaran gawiyan malam, saurang
picak kada malihat , purut…. Purut…purut tarus buah langsatnya, buat ka tapih, kira-kira
sadang baratnya, gasak di bawanya turun kandutan tapih baisi langsat tadi, kada
tahu ai tumbar samut hirang di tapih ma hibak jua. Gasak nang lain manyambut,
lalu mambawa ka gardu, gasan di makani basamaan. Pada hal langsatnya masih
salaan, sisitu sabigi bacaur mangkal, ada sabigi dua nang mangkal dalam sa
pakuinya.
Baricap, tara u nang ba lima tadi mamakan langsat cuntanan. Maklum
hajapang, bubuhannya ni, bakas bubuhan kaki jua.
Ba ucap Rasit nang picak” Umai lih… langsatnya masam tarus lih,
masih mantah saku lih”
“I… ih”. jar buhannyanya. Dimapang,
saurang kada malihat mana nang masak, mana nang mantah, nyata ai sudah di
julungi buhannya nang mantahnya, katia masam tarus langsatnya, nang
masaknya bubuhannya nang malihat nang mahantusnya. Ha… ha.. ha…
(Algazali; Walatung, 18 April
2015. Klik: www.algazali296.blogspot.com)
5.
MAMUAI KARAWAI
Wayah lagi anum, lagi
saurangan. Ngaranku Amit, bujurnya Abdul Hamit. Nang ngaran lagi anum , ramak
rampu ai gawiyan, handak santai, katia baruku handak, katuju jua mawarung malam. Bakakawanan jahanu sampai
haja ka Sungai Katapi, pukunya bilang hapal warung gadis kuliling banua, sampai
haja ka Tanah Habang, Sungai Paring, sudahnya mun wilayah Banua Asam , Mahang
nitu ha, bilang linyak jalan kami lalui.
Kada ada pang ba isi sapida mutur, tapi ada kawan nang rajinan ma anggungku.
Nang ngaran kada ada gawiyan tatap, barang ha, takadang umpat
mambanjur pintit ka Pinang Kara, sudahnya malalangit, maringgi, wan malukah,
hari –hari. Jahanu bakuliah banyak, jahanu sadikit kulihannya, kada manantu ai.
Nang ngaran bujangan bilang kada kaduitan, bila lagi baduit umai napa nang
handak hantus tarus. Tapi pas wayah karing, ungut-ungut nang kaya bubut
kahujanan.
Tapaksa ai manyanyala i gawiyan. Mancari sawa, biyawakkah, manjabak
karuang, atawa bila musim katam mamulut/manyapung pipit.
Pas wayah itu, musim kumarau, gawiyan ma iwak kada kawa lagi , di mapa
mun danawan karingan, handak manggalumbang /manangguk ka tiaya ampun urang,
nyata ai sariki urang, mun katahuan jua. Mun kada katahuan maling ngarannya.
Ada akal, ma ulah ai culuk ( paring dua ruas kurung bukunya, ka atas
pada buku di tatak rata, di isi minyak gas, buati sumbu tapih katun nang kada
tapakai lagi). Culuk tadi di pakai gasan mamuai karawai, kada kaya wayah ini,
bubuhannya mamakai samprotan di isi putas.
Ingat banar hari itu, pas hari kamis, baisukan aku tulak saurangan
mancari karawai, nang di bawa, culuk, jantingan purun, parang bakumpang di
pinggang, wan kurik api . Jalan…. Jalan…
di padang kampungan urang, bila ada kalaras pisang nang rimbun di
guyang-guyang, kalu ai ada karawai nang hakun basarang. Bila ada hanau nang
batimbatu labat di naiki, di janguki timbatunya, kalu ada sarang karawai bakasak di sasala buah timbatu. Parak tang
hari, sudah haja pang ada kulihan talu buku, ma lima walas tamik sudah, tapi
handak lagi manambahi kalu ada sabiji dua. Pas ada tatamuan hanau, tinggi,
timbatunya banyak, labat-labat tundunannya. Naiki ai, tuhuk jua manaiki, di
mapa mun haduknya kada ba kakap, sampai di atas, janguk…. Janguk tumbatunya
saban tundunan, kada ada balum, sampai
ka tundunan paling atas, parak pucuk, timbatunya bapuntal, madahakannya ada
sabuku ganal ha pulang, kira-kira baisi tujuh tampik. Duduk ai bagana dahulu
manaduhakan hinak wan paluh. Limbah itu, ku ambil, culuk wan kurik api,
lalu ku likit culuk tadi, bamula manyucul sarang karawainya. Sarang karawainya
balikit, mandah ai, karawainya jua taumpat ai balikit matian. Parahatan manyucul
nitu, taritisan bara apinya guguran ka bawah. Rupanya ada bara nang sangkut di
haduk, ka asikan manyucul wan man caluk tampikannya, kada taitihi di bawah pinda jabul kukus, ku janguk ka
bawah, sakalinya haduk nang tiba ka bawah, sudah bamula balikit, apinya sasar
baganal…..baganal….. baganal. Lalu
mandah mulai bakabawah. Uma pucat, hara, turun jalan batang, pacang malalui
api, takutan luyuh, maka palaknya, maulah kusak-kusak , gasak kutimbai parang, culuk wan bakul wada karawai
ka bawah, sakira jauh dari puhun hanau tadi. Di mapa akal.. di mapa akal… ,
handa naik ka pucuk palapahnya halus, kukus api cagat ka atas, kada tahan jua
kalu kapalakan, baturun ka palapah nang ta ganal, api sasar ba parak tarus,
basasar bagamat mangayuhuti palapah tadi, sasar ka hujung, talalu ka hujung,
palapah kalu lituk. Rupanya palapah nang ku piruhuti tu sasar lituk, karna
pangkal palapahnya kana tunu api. Dimapa akal, bagana , mun lituk pacang tabalik, sasar lituk …. Lituk… lituk bagamat.
Aku ti bapaling ai bagamat, hati matan liwar haranya. Mati jua saku. Mati jua
saku, bakuriak minta tulung, sudah sian
raat rakungan sudah. Sudah itu, pukah
palapah nang ku piruhuti tadi, untung pukahnya, talipat haja. Malibak ai lituk
nya wan aku, ka puhun hanaunya, ta hambat.
Untung.. untung… untung. Intang
aku tahangkup tadi apinya sudah pajah, tapi di atas apinya masih barau.
Kalatunya masih mambayabak guguran , ada pang nang mangguguri ka awak. Badiam,
baranai pisit piruhut ka palapah nang lipuk tadi. Dalam hati … salamat…. Salamat…. Salamat… Pajah api
sudah, hanyar wani bakayuhut turun
bagamat sambil maliungi ada bara api nang masih balikit di palapah nang
karing. Ahirnya sampai jua ka tanah. Salamat… salamat… salamat. Banyak jua
lapuh di awak, bakas kaguguran kalalatu tadi, baju baluang-luang jua. Kada
karasaan batis wan tangan kasusuban sagar. Sudah di tanah hanyar marasa. Lamah
lintuhut , bamara bulik limbah ma ibit, bakul karawai, wan parang, culuk kada
dapat lagi mancari i, dimanakah tadi manimbai. Hara jua , maka nang mandah tadi
tu hanau urang. Gasak bulik mahantas
marampus jalah tuju ka rumah supaya kada katahuan urang, mambari supan ( Paham
ha tu kalu cil ai . Nangini nang maulah jara saumuran).
Tidak ada komentar:
Posting Komentar